Ocak Ayında Gökyüzü
2021
Mutlu yıllar gökbilim tutkunları! Yeni yılın hepinize önce sağlık, sonra da bol gözlemli geceler getirmesini dileriz! Takvimler artık 2021’i gösteriyor ve okuyor olduğunuz “Gökyüzünde Bu Ay” köşesi iki yaşında! Sizlere iki yıl boyunca bu sayfalarda bazı temel gökbilim kavramlarını, takımyıldızları, derin uzay nesnelerini ve Güneş Sistemimizin üyelerini tanıttık. Bu yıl artık daha çok şey öğrenmeye hazırız. Gökyüzü haritalarıyla başlamaya ne dersiniz? Her zamanki gibi ayın önemli gök olaylarına da yer vereceğiz tabii. Haydi, o zaman başlayalım!
Gökyüzü Haritaları
Aradığınız bir yeri bulmak ve oraya nasıl ulaşacağınızı anlamak için ne yaparsınız? Yolu bilen birine danışmadığınızı varsayalım. Harita kullanırsınız, öyle değil mi? İşte, gökyüzünde de aradığımız bir gökcisminin nerede olduğunu bulmak ya da gökyüzünde gördüğümüz bir takımyıldızının, gezegenin ya da derin uzay nesnesinin hangisi olduğunu anlamak için harita kullanırız, gökyüzü haritası… Ancak gökyüzü haritaları bildiğiniz haritalardan biraz daha farklıdır.
Aslında şimdiye kadar sizlere sık sık çeşitli gökyüzü haritaları gösterdik. Takımyıldızların ve gezegenlerin hangi gün ve saatte hangi konumda olacaklarını bunlar üzerinden gördünüz. Hatta geçen Şubat ve Mart aylarında bu haritaların üzerindeki “gökyüzü koordinatları” denen çizgilere değinmiştik. İsteyenler bu yazılara yeniden göz atıp kullanılan iki farklı koordinat sistemini anımsayabilir. Ancak gökyüzü haritalarıyla ilgili sizlerle henüz paylaşmadığımız kimi önemli ayrıtılar da var!
Orion Takımyıldızı ayrıntısı.
Gökyüzü haritaları çok eski zamanlardan, hatta tarih öncesinden beri kullanılır. Yani insanlar daha yazıyı keşfetmemişken yönlerini bulmak için yıldızlara bakmış ve bunları çeşitli yöntemlerle haritalara dökerek kendilerine kalıcı kılavuzlar hazırlamışlar. Gökbilimin büyük ilerleme gösterdiği 17. yüzyılda daha ayrıntılı haritalar yapılmış, Johann Bayer’in 1603’te bitirdiği Uranometria da tüm gökyüzünü kapsayan ilk gök atlası olmuş. Bunu sonraki yıllarda güney yarıküredeki takımyıldızları daha gerçekçi olarak gösteren haritalar izlemiş.
Şimdi gelelim günümüzde kullandığımız basılı ya da dijital gökyüzü haritalarının püf noktalarına… Öncelikle tüm gökyüzünü gösteren aşağıdaki gibi bir haritayı kullanırken onları gökyüzüne doğru kaldırmalısınız. Haritanın kenarında yazan yönler de gerçek yönlerle çakışmalı. İşte, bunu yaptıysanız, artık tüm gökyüzünüze hakimsiniz demektir. Haritanın tam ortasındaki nokta, başucu noktanızdır; yani tam tepe noktası. Eğer elinizde gökyüzünün belli bir bölgesini gösteren bir harita varsa, bu kez haritanın kenarında yazan yönü baktığınız yönle çakıştırmalısınız.
İşte size ilginç ve önemli bir ayrıntı: Aynı gökyüzü haritası size 15 gün sonraki gökyüzünün bir saat önceki durumunu ya da 15 gün önceki gökyüzünün bir saat sonraki durumunu da gösterir. Biraz karışık mı? Belki bunun nedenini öğrenmek anlamanızı kolaylaştırır: Yerküremizin Güneş çevresinde bir yıl boyunca dönüşü nedeniyle, gökyüzündeki yıldızları her gece yavaş yavaş doğudan batıya doğru ilerliyor gibi algılarız. Bir gece önce belli bir noktada gördüğümüz yıldızların bir gece sonra aynı noktaya dört dakika önce geldiğini görürüz. Dolayısıyla 15 gün sonra da 15 x 4 = 60 dakika önceki konumda olurlar.
Gökyüzü haritalarıyla ilgili bir başka önemli ayrıntı da şudur: Yıldızlar parlaklıklarına göre farklı büyüklüklerde gösterilir. Önümüzdeki ay ele alacağımız parlaklık ya da kadir sistemi ile yıldızlar, görünür parlaklıklarına göre sınıflandırılır. Gökyüzü haritalarında daha parlak yıldızlar daha büyük, sönük olanlarsa daha küçük gösterilir. Tabii yeterince karanlık bir yerden gözlem yapmıyorsanız haritada gösterilen sönük yıldızları zaten göremezsiniz.
Gökyüzünün yalnızca belli bir bölümünü gösteren bu haritada Arabacı ve Boğa takımyıldızındaki farklı parlaklıkta olan yıldızların farklı büyüklüklerle gösterildiğini görebilirsiniz.
Ocak ayında gökyüzünde neler var?
Tabii hava açık olursa! Gelin bunlara bir göz atalım.
Jüpiter-Satürn
(01 Ocak)
Çoban (Quadrantid) Göktaşı Yağmuru
(03 Ocak)
Ay-Venüs
(11 Ocak)
3 Ocak’ta Çoban (Quadrantid) göktaşı yağmuru zirveye ulaşıyor. Hem önceki hem de sonraki günlerde de günbatımından sonra göktaşlarını görebilirsiniz. Ama asıl o akşam 19:00 dolaylarında saatte 100’den çok göktaşı sayma şansınız var; tabii ideal koşullarda! Aşağıdaki haritada gösterildiği gibi göktaşları kuzey ufkundan geliyormuş gibi görünecektir.
Ocak ayının önemli gökyüzü olayları ve Ay'ın Evreleri
Takvim üzerindeki resimlere tıklayarak resimleri büyük şekilde görebilirsiniz.
Pazartesi
Salı
Çarşamba
Perşembe
Cuma
Cumartesi
Pazar
1
1 Ocak ve hemen sonrasındaki birkaç akşam, günbatımından hemen sonra güneybatıda Jüpiter ve Satürn birbirine hâlâ çok yakın konumda görünmeyi sürdürecek.
2
3
3 Ocak’ta Çoban (Quadrantid) göktaşı yağmuru zirveye ulaşıyor.
Hem önceki hem de sonraki günlerde de günbatımından sonra göktaşlarını görebilirsiniz.
4
5
6
Ay son dördün evresinde.
Ay son dördün evresinde
7
8
9
10
11
11 Ocak sabahı bir Ay-Venüs yakınlaşması var. Ancak her ikisi de gün doğumundan önce doğu ufkuna çok yakın görünecekleri için onları yakalama şansınız düşük olabilir. Venüs ayın sonunda doğru giderek alçalacak ve onu görmek daha da zorlaşacak.
12
13
Ay yeni ay evresinde.
14
15
16
17
18
19
20
20 ve 21 Ocak akşamları Ay ile Mars’ın yakınlaşmasına tanık olacağız. Hatta bu ikiliye eşlik eden Uranüs de var. Ancak onu çıplak gözle görmek çok zor. Bir dürbüne ya da teleskopa gereksinim duyacaksınız.
Ay-Mars yakınlaşması
21
20 ve 21 Ocak akşamları Ay ile Mars’ın yakınlaşmasına tanık olacağız. Hatta bu ikiliye eşlik eden Uranüs de var. Ancak onu çıplak gözle görmek çok zor. Bir dürbüne ya da teleskopa gereksinim duyacaksınız.
22
23
24
25
26
27
27 Ocak’ta Merkür, ayın başından beri gün batımından sonra güneybatıda görünmeye başladığı akşam gökyüzünde en yüksek noktaya çıkacak. Dolayısıyla onu görebilmek için bu günler iyi bir fırsat olabilir. Ama yine de güneşin yeni battığı ufuk çizgisine çok yakın olacağından onu bulmak zor.
Merkür akşam gökyüzünde en yüksek noktada
28
Ay dolunay evresinde.
Ay dolunay evresinde
29
30
31
Not: Bu sayfadaki yıldız haritaları, sizin de bilgisayarınıza ücretsiz olarak indirebileceğiniz Stellarium yazılımıyla oluşturulmuştur.
Ocak ayının önemli gökyüzü olayları ve Ay'ın Evreleri
1 Ocak Cuma
Jüpiter-Satürn.
1 Ocak ve hemen sonrasındaki birkaç akşam, günbatımından hemen sonra güneybatıda Jüpiter ve Satürn birbirine hâlâ çok yakın konumda görünmeyi sürdürecek.
2 Ocak Cumartesi
3 Ocak Pazar
Çoban (Quadrantid) Göktaşı Yağmuru.
3 Ocak’ta Çoban (Quadrantid) göktaşı yağmuru zirveye ulaşıyor. Hem önceki hem de sonraki günlerde de günbatımından sonra göktaşlarını görebilirsiniz.
4 Ocak Pazartesi
5 Ocak Salı
6 Ocak Çarşamba
7 Ocak Perşembe
8 Ocak Cuma
9 Ocak Cumartesi
10 Ocak Pazar
11 Ocak Pazartesi
Ay-Venüs yakınlaşması.
11 Ocak sabahı bir Ay-Venüs yakınlaşması var. Ancak her ikisi de gün doğumundan önce doğu ufkuna çok yakın görünecekleri için onları yakalama şansınız düşük olabilir. Venüs ayın sonunda doğru giderek alçalacak ve onu görmek daha da zorlaşacak.
12 Ocak Salı
13 Ocak Çarşamba
Ay yeniay evresinde.
14 Ocak Perşembe
15 Ocak Cuma
16 Ocak Cumartesi
17 Ocak Pazar
18 Ocak Pazartesi
19 Ocak Salı
20 Ocak Çarşamba
Ay-Mars yakınlaşması.
20 ve 21 Ocak akşamları Ay ile Mars’ın yakınlaşmasına tanık olacağız. Hatta bu ikiliye eşlik eden Uranüs de var. Ancak onu çıplak gözle görmek çok zor. Bir dürbüne ya da teleskopa gereksinim duyacaksınız.
21 Ocak Perşembe
Ay ilk dördün evresinde.
Ay-Mars-Uranüs yakınlaşması.