1 Kasım 1963’te dünyanın en büyük radyoteleskobu Arecibo açıldı.

Görsel kaynağı: Dennis van de Water / Shutterstock.com

Puerto Rico’daki Arecibo Gözlemevi 1 Kasım 1963’te açıldı. Burada bulunan 305 metre çapındaki dev küresel radyoteleskop, doğal bir çukura inşa edildi. Venüs’ün yüzey haritasını çıkaran Merkür’ün kutuplarında buz bulunduğunu saptayan Arecibo, Güneş Sistemi dışındaki ilk gezegeni de keşfetti. Arecibo, dünyanın en büyük küresel radyoteleskobu olma özelliğini 2016’da Çin’de açılan 500 metre çaplı Tianyan radyoteleskobuna devretti.

2 Kasım 2000'de Uluslararası Uzay İstasyonu’na ilk mürettebat ulaştı.

Uluslararası Uzay İstasyonu’nun (UUİ) Dünya yörüngesinde kurulmasına 1998’de başlandı. İstasyonun ilk modülü 20 Kasım 1998’de yörüngeye oturtuldu. Öteki modüller de 2011’e kadar değişik zamanlarda uzaya fırlatıldı ve istasyona eklendi. UUİ’nin iki Rus kozmonot ve bir ABD’li astronottan oluşan üç kişilik ilk mürettebatı da 2 Kasım 2000’de uzay istasyonuna vardı. O dönemde istasyon yalnızca üç modülden oluşuyordu. O tarihten bu yana UUİ hiç mürettebatsız kalmadı.

3 Kasım 1954’te Ünlü Japon bilim kurgu filmi Godzilla’nın ilk gösterimi gerçekleşti.

Filmin baş kahramanı, nükleer radyasyon sonucunda mutasyona uğramış, kertenkeleye benzeyen dev bir canavardı. Gösterime girdiği tarihten bu yana Godzilla’nın onlarca kez filmi yapıldı, birçok televizyon dizisi çekildi ve çizgi romanları yayımlandı. Günümüzde Godzilla, Japon popüler kültürünün simgelerinden biri olmanın yanı sıra dünyaca ünlü bir ikon haline geldi.

4 Kasım 1922’de ünlü Mısır firavunu Tutankamon’un mezarı bulundu.

Hiyerogliflerle Tutankamon yazılışı (sağda)

İngiliz arkeolog Howard Carter, 4 Kasım 1922’de ünlü çocuk firavun Tutankamon’un mezarını buldu. Firavun Tut olarak da tanınan Tutankamon, MÖ 1333’te daha dokuz yaşındayken firavun oldu ve MÖ 1323’te ölümüne dek 10 yıl hüküm sürdü. Mumyalanmış bedeninin yanı sıra muazzam bir hazineye de ev sahipliği yapan mezarı 3000 yıl boyunca çölün kumları altında gizli kaldı.

5 Kasım 1934’te Ankara’da Hukuk Fakültesi kuruldu.

Görsel kaynağı: Wikipedia

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk hukuk okulu olan Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi 5 Kasım 1934’te Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından açıldı. O zamanki adı Ankara Adliye Hukuk Mektebi’ydi. Okul ilk mezunlarını 1928’de verdi. Okulun adı ileride Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi olarak değiştirildi.

6 Kasım 1572'de Tycho süpernovası gözlendi.

Görsel kaynağı: NASA

Danimarkalı ünlü gökbilimci Tycho Brahe, yaklaşık 3.500 ışık yılı ötede gerçekleşen süpernovayla ilgili ayrıntılı gözlem ve çalışmalar yaptı. Bu nedenle Tycho Süpernovası olarak bilinir. Brahe’nin anlatımına göre Venüs büyüklüğünde görülen “yeni yıldız”, gündüz vakti de gökyüzünde görülüyordu. Süpernovanın ışığı iki yıl içinde giderek sönükleşti ve gece bile çıplak gözle görülemez oldu. Süpernovanın kalıntıları teleskopla hâlâ görülebilir.

7 Kasım 1918'de Robert Goddard katı yakıtlı roket denemesi yaptı.

Görsel kaynağı: Wikipedia

İnsanların geliştirdiği ilk roketlerde katı yakıt (barut) kullanılıyordu. Bu roketler Çinliler, Hintliler, Moğollar ve Persler tarafından genellikle savaşlarda kullanıldı. Günümüzde bu tür roketler, ağırlığı 2 tondan az olan çeşitli yükleri alçak Dünya yörüngesine çıkarmada kullanılıyor. Çağdaş katı yakıtlı roketlere yönelik ilk çalışmalardan bazılarını roket araştırmalarının ABD’li öncüsü Robert H. Goddard gerçekleştirdi. Goddard, 7 Kasım 1918’de ilk katı yakıtlı roket denemesini yaptı.

8 Kasım 1895'te Wilhelm Conrad Röntgen, x ışınlarını keşfetti.

Görsel kaynağı: Wikipedia

Wilhelm Röntgen, 8 Kasım 1895 günü mat yüzeylerden geçebilen yeni bir ışın keşfetti. Bu ışına matematikte bilinmeyeni simgeleyen x harfini kullanarak x ışını adını verdi. Daha sonraları bu ışınlar, "Röntgen ışınları" olarak da anılmaya başlandı. X ışınları yüksek enerjili elektromanyetik dalgalardır. Wilhelm Röntgen, bu buluşu sayesinde 1901’de ilk kez verilen Nobel Fizik Ödülü’nü aldı.

9 Kasım 1907'de dünyanın en büyük elması bulundu.

Görsel kaynağı: Wikipedia

Güney Afrika Cumhuriyeti’nin üç başkentinden biri olan Pretorya’da 9 Kasım 1907’de keşfedilen elmasa Cullinan adı verildi. Cullinan elması 10,1 santimetre uzunluğunda, 6,35 santimetre genişliğinde ve 5,9 santimetre derinliğindeydi. Ağırlığı 621,2 gramdı -yani 3.106 karat.- Değeri günümüz parasıyla 200 milyon lira ediyordu. İngiltere kralı 7. Edward’a yaş günü armağanı olarak verildi. Daha sonra 9 büyük ve 96 küçük parçaya bölündü ve bu parçalara Cullinan 1’den Cullinan 9’a kadar sıralanan isimler verildi.

10 Kasım Atatürk’ün ölüm yıldönümü

Bugün Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün aramızdan ayrılışının yıl dönümü ve ulusal yas günümüzdür. 10 Kasım 1938 günü saat 9'u 5 geçe yaşamını yitiren Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün anısına her yıl 10 Kasım’da çeşitli etkinlikler düzenlenerek Ulu Önder sevgi, saygı ve özlemle anılır.

11 Kasım 1856'da Bessemer tekniğine patent alındı.

Görsel kaynağı: Wikipedia

İngiliz mucit Henry Bessemer, kendi geliştirdiği çelik üretim tekniğine 11 Kasım 1856’da patent aldı. O zamana dek lüks bir malzeme olan çelik, bu üretim tekniği sayesinde çok büyük miktarlarda ve ucuza üretilebilir hale geldi. Buluşu sayesinde Bessemer günümüz modern dünyasının oluşmasında büyük bir rol oynadı.

12 Kasım 1833'te büyük meteor fırtınası oldu.

Görsel kaynağı: Wikipedia

Her yıl kasım ayının ortalarında Leonid (Aslan) meteor yağmuru zirveye ulaşır. Bu tarihlerde gökyüzünün açık olduğu bir gecede 15-20 dolayında yıldız kayması görülebilir. Bu etkileyici olaya yol açan şey, 33 yılda bir Güneş’in yakınından geçen Tempel-Tuttle kuyruklu yıldızının geride bıraktığı döküntülerdir. Kuyruklu yıldızın Güneş’in yakınından geçtiği yıl ve izleyen birkaç yılda Leonidler olağanüstü sayılara ulaşabilir. Bunun en sıra dışı örneklerinden biri 12 Kasım 1833’te yaşandı. Yaklaşık 9 saatlik meteor fırtınasında 250 bin dolayında (saniyede 7-8 tane) yıldız kayması gözlendi.

13 Kasım 1940'ta Disney’in Fantasia çizgi filmi gösterime girdi.

Görsel kaynağı: Wikipedia

Disney’in üçüncü uzun çizgi filmi Fantasia, gelmiş geçmiş en beğenilen çizgi filmlerden biri oldu. İki saatten uzun süren filmde, müzik olarak klasik müzik parçalarının kullanılması ABD’de klasik müziğin yaygınlaşmasında önemli rol oynadı. 59 yıl sonra yapılan Fantasia, 2000 adlı ikinci film Aralık 1999’da ABD’de gösterime girdi.

14 Kasım 1971’de ABD’nin Mariner 9 adlı uzay aracı bir başka gezegenin yörüngesinde dönen ilk uzay aracı oldu.

Görsel kaynağı: NASA

30 Mayıs 1971’de fırlatılan Mariner 9, altı aylık bir uzay yolculuğundan sonra Mars’ın yörüngesine girdi. Ekim 1972’ye kadar on bir ay çalışan uzay aracı, Mars yüzeyinin 7.300 fotoğrafını çekti ve yüzde 85’inin haritasını çıkardı.

15 Kasım 1988’de uzay mekiği Buran fırlatıldı.

Görsel kaynağı: NASA

ABD’de üretilen ve uzay araştırmalarında kullanılan uzay mekiklerinin ilk fırlatılışı Nisan 1981’de gerçekleşti. Sovyetler Birliği’nde de üretilen ve ABD uzay mekiğine çok benzeyen bir uzay mekiği vardı. Buran (Kar Fırtınası) adlı bu uzay mekiğinin ilk ve son fırlatılışı 15 Kasım 1987’de gerçekleşti. Bu denemede Buran’da mürettebat yoktu. Mekik uzaktan kumandayla başarıyla yönlendirildi ve yere indirildi. Bu fırlatmadan sonra proje rafa kaldırıldı.

16 Kasım 1855'te Victoria Şelalesi keşfedildi.

David Livingstone - Görsel kaynağı: Wikipedia

Afrika’nın güneyinde Zambezi Irmağı üzerinde yer alan Victoria Şelalesi, 108 metre yüksekliği ve 1.708 metre genişliğiyle dünyanın en büyük şelalelerinden biridir. Birçok endemik bitki ve hayvan türüne habitatlık yapan şelale, Zambia ile Zimbabve sınırındadır. Şelale İskoç David Livingstone tarafından 16 Kasım 1855’te keşfedildi.

17 Kasım 1869’da Süveyş Kanalı açıldı.

Süveyş Kanalı, Akdeniz’i Kızıldeniz’e bağlayan 193 kilometre uzunluğundaki insan yapımı kanaldır. Yapımına nisan 1859’da başlanan kanal, 151 yıl önce, 17 Kasım 1869’da açıldı. Ortalama derinliği 22 metre olan kanalın tabanda 120 metre, yüzeyde 300 metre genişliği vardır. Süveyş Kanalı’ndan her gün ortalama 47 gemi geçer.

18 Kasım 1963'te ilk tuşlu telefon piyasaya sürüldü.

Tuşlu telefon düşüncesinin geçmişi 1887’ye kadar gider. Ne var ki ilk başta tuşlu yerine çevirmeli telefonlar kullanıma sunuldu. Tuşlu telefonlar 1940’lı yılların başında yeniden gündeme geldi ve onlara yönelik araştırma geliştirme çalışmaları başlatıldı. Sonunda güvenilirliği kanıtlanan tuşlu telefonlar, 18 Kasım 1963’te ABD’de Pittsburgh’da piyasaya sürüldü.

19 Kasım Dünya Tuvalet Günü

Dünya nüfusu 7,8 milyarı geçti ama ne yazık ki 4,5 milyar dolayında insanın temiz bir tuvalet olanağı bulunmuyor. Halbuki temiz, iyi çalışan ve kolay erişilebilir bir tuvalet aile ve toplum sağlığı açısından çok önemlidir. Hatta yaşamsal önem taşır. Çünkü kolay ve hızlı yayılabilecek tehlikeli bazı hastalıkların önünün kesildiği ilk hat, temiz ve iyi çalışan bir tuvalettir. Bunun önemine dikkat çekmek amacıyla 2001’den bu yana 19 Kasım günü Dünya Tuvalet Günü olarak kutlanır.

20 Kasım 1998’de Uluslararası Uzay İstasyonu’nun ilk modülü yörüngeye yerleştirildi.

Görsel kaynak: NASA

Uzayda yer alan en büyük laboratuvar olan Uluslararası Uzay İstasyonu’nun (UUİ) ilk modülü 22 yıl önce, 20 Kasım 1998’de, yörüngeye yerleştirildi. Kazakistan’daki Baykonur Kozmodrom’undan bir Proton roketiyle fırlatılan bu modülün adı gün doğumu anlamına gelen Zarya’ydı. UUİ’nin öteki modülleri de yıllar içinde yörüngeye taşınıp Zarya’ya eklendi.

21 Kasım 1877'de Thomas Edison icadı fonografı tanıttı.

Görsel kaynağı: Wikipedia

Thomas Edison’un kendi anlatımıyla “konuşan makine”si temelde dönen bir teneke folyodan ve bir iğneden oluşuyordu. Aygıt dönerken iğne, konuşulanları folyonun üzerine “çiziyordu”. Edison bu icadının ne işe yarayacağından çok emin değildi. İş insanlarının kullanabileceğini, şirketler arasında sesli mektupların gönderilebileceğini düşünüyordu. Aklına gelen bir fikir de kitapların kaydedilmesiydi. Müzik kaydı yapmayı düşünmüş ama onu pek de önemli bir ticari alan olarak görmemişti.

22 Kasım 1995’te animasyon filmi Oyuncak Hikayesi gösterime girdi.

ABD’de Silikon Vadisi’nde bulunan animasyon stüdyosu Pixar’ın yaptığı ilk film Oyuncak Hikayesi, 22 Kasım 1995’te gösterime girdi. Bu, tümüyle 3 boyutlu bilgisayar animasyonlarıyla yapılmış bir filmdi. Gelmiş geçmiş en iyi animasyon filmlerinden bir kabul edilen Oyuncak Hikayesi’nin dördüncü ve son filmi 2019 yılında gösterime girdi.

23 Kasım 2020'de Çin Ay aracı Cheng’e 5 uzaya fırlatıldı.

Görsel kaynağı: Axel Monse / Shutterstock.com

Chang’e 5, Çinlilerin Ay araştırma programının beşinci uzay aracıdır. Adını Çinlilerin Ay tanrıçasından alır. 23 Kasım 2020’de Hainan Adası’ndaki Wenchang Uzayaracı Fırlatma Üssü’nden uzaya fırlatıldı. 1 Aralık’ta Ay’a inen Cheng’e 5, Ay yüzeyinden 1,7 kilogram kaya ve toprak örneği toplayarak 16 Aralık 2020’de de Dünya’ya döndü. Cheng’e 5, Sovyetler Birliği’nin 1976’daki Luna 24 uzay aracından sonra Ay’dan örnek getiren ikinci uzay aracıdır.

24 Kasım Öğretmenler Günü.

Öğretmenler Günü, öğretmenleri onurlandırmak için çeşitli etkinliklerin düzenlendiği bir kutlama günüdür. Birçok ülkede UNESCO’nun 1994’teki tavsiyesiyle 5 Ekim’de kutlanır; ama farklı tarihlerde kutlayan çok sayıda ülke de vardır. Türkiye’de her yıl 24 Kasım’da kutlanmasının nedeni 24 Kasım 1928’de, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Millet Mektepleri’nin Başöğretmenliği’ni kabul etmiş olmasıdır.

25 Kasım 1940'ta ilk Woody Woodpecker çizgi filmi gösterime girdi.

Walter Lantz - Görsel kaynağı: Wikipedia

Woody Woodpecker, yapımcı Walter Lantz tarafından (balayındayken geceleri kendilerine rahatsızlık veren bir ağaçkakandan esinlenerek) 1940’ta yaratıldı. 1942’de çizgi romanı çıktı ve 1957’de televizyon dizisi yapıldı. Ağaçkakan Woody’nin kısa çizgi filmleri günümüze kadar genç izleyicilerle buluşmaya devam ediyor.

26 Kasım 1966’da gelgit gücüyle çalışan ilk elektrik santrali açıldı.

Elektrik üretmenin birkaç temel yöntemi vardır. En bilinenleri su gücünden, ısı enerjisinden, nükleer enerjiden ya da rüzgâr gücünden yararlanarak elektrik üretmektir. Gelgit dönemlerinde denizin çekilip geri gelmesinin barındırdığı büyük enerjiyi elektriğe dönüştürmek ender görülen bir yöntemdir. Gelgit enerjisiyle çalışan ilk elektrik santrali 26 Kasım 1966’da Fransa’da Brittany’de açıldı. Bu elektrik santrali hâlâ çalışıyor.

27 Kasım 2001’de bir ötegezegende ilk kez atmosfer keşfedildi.

Güneş Sistemi’nin dışında, başka yıldızların çevresinde dönen gezegenlere ötegezegen denir. İlk ötegezegen 1992’de keşfedildi. 27 Kasım 2001’de de Hubble Uzay Teleskobu ile ilk kez atmosferi olan ve atmosferinde de su buharı bulunan bir gezegen keşfedildi. Osiris adı verilen bu gezegen, 159 ışık yılı uzakta, Güneş’e benzer bir yıldız olan HD 209458’in çevresinde dönüyor.

28 Kasım 1967'de ilk pulsar keşfedildi.

Büyük kütleli yıldızların süpernova yaparak uzaya dağılmasından geriye ya bir kara delik ya da bir nötron yıldızı kalır. Bazı nötron yıldızları olağanüstü manyetiktir ve kendi eksenlerinde çok hızlı dönerler. Bunların kutuplarından yüksek enerjili elektromanyetik dalgalar yayılır. Kuramsal olarak ortaya atılmalarından sonra uzun bir süre gerçek olamayacakları düşünülen bu tuhaf ve güçlü uzay cisimlerinin ilki Cambridge Üniversitesi’nde doktora yapan Jocelyn Bell tarafından 28 Kasım 1967’de saptandı.

29 Kasım 2020’de büyük bir asteroit Dünya’nın yakınından geçti.

Yaklaşık 500 metre çapında, büyük bir asteroit olan 2000 WO107, 29 Kasım 2020’de yörüngesinin Dünya’ya en yakın noktasından geçti. Ama bu “yakın” nokta Ay’dan 11 kat daha ötededir. Çıplak gözle görmenin olanaksız olacağı asteroit, küçük teleskoplarla izlenebildi. 24 Eylül 2019'da da 2020 SW adlı bir başka asteroit Dünya’ya çok daha yakından, Ay’ın onda biri uzaklıktan geçmişti. Ama onun çapı 5-10 metre kadardı.

30 Kasım 1872’de ilk uluslararası futbol maçı oynandı.

Görsel kaynağı: Wikipedia

Futbol, 19. yüzyılın ortalarında İngiltere’de ortaya çıktı. 1870’li yıllara gelindiğinde yalnızca birkaç ülkenin ulusal futbol takımı vardı. Bunlardan ikisi İngiltere ile İskoçya futbol takımları 30 Kasım 1972’de İskoçya’nın Glaskow kentinde 4.000 izleyicinin önünde karşı karşıya geldi. Bu ilk uluslararası futbol maçıydı.