Karmaşık ve Gizemli Organımız: Beyin

Çağlar Sunay

Başımızın içinde evrendeki en ilginç ve gizemli şeylerden biri olan beynimiz bulunur. Beynimiz neredeyse büyükçe bir greyfurt kadardır. Ağırlığı ortalama 1,25 kilogramdır. Bununla birlikte yaptığımız, düşündüğümüz ve hissettiğimiz her şeyin altında o yatar. Beynimiz düşünce ve duygularımızı kontrol eder. Ama asıl görevi çok daha zor ve karmaşıktır: Bedenimizi sürekli çalışır durumda tutmak, korumak, onarmak, yenilemek…

Her saniye beynimizde mesaj taşıyan milyonlarca sinyal dolaşır. Bedenimizin durumuna, yaptıklarına ve hissettiklerine ilişkin yeni bilgileri getirirler. Beynimiz bu verileri değerlendirir, yeni düşünceler geliştirir, bedenimizin ne yapması gerektiğini planlar ve komutlar üretir. Sonra da bu komutları bütün bedenimize yollar. Biz de bu sırada yaptığımız işleri yaparız; ama gerçekte arka planda, biz bile farkında olmadan, bütün bedenimiz çalışır. Yani soluk alıp veririz, kalbimiz atar, bedenimize kan pompalanır, gözlerimizi kapayıp açarız, midemiz ve bağırsaklarımız sindirim yapar, atıklar depolanır, yeni hücreler üretilir, yaralar onarılır, kısacası bütün organlarımız görevleri neyse sessizce yerine getirir. İşte, bunların hepsi beynimiz sayesinde olur.

İnsan beyni evrende şu ana dek keşfettiğimiz en karmaşık şeydir.
-James D. Watson

Beyin bir organdır. 22 yassı kemikten oluşan kafatasımızın içinde yer alır ve burada korunur. İki yumruğunuzu yan yana getirdiğinizde yaklaşık olarak beyninizin büyüklüğünü görürsünüz.
Yüzeyi kıvrımlarla ve girintilerle kaplıdır. Dolayısıyla yüzey alanı büyüktür. İnsan beyni beden ağırlığının yaklaşık yüzde 2’sini oluşturur.
Beyin büyüklüğüyle zekâ arasında doğrudan bir ilişki yoktur. Örneğin, öldükten sonra incelenen Einstein’ın beyni normalden biraz daha küçüktü.

Beynimizde 100 milyar dolayında hücre bulunur. Bunlara sinir hücresi (nöron) denir. Beyinden çıkan sinir hücreleri (sinirler) bedenimizin en uzak yerlerine kadar uzanır.
Ne zaman yeni bir şey öğrenirsek, beynimizin yapısı biraz değişir. Sinir hücreleri yeni bağlantılar kurar. Yani yaşamımız boyunca şekillenir.
Mesajlar, sinirler üzerinden çok hızlı iletilir: yaklaşık olarak saatte 240 kilometre. Bir başka deyişle beynimizden çıkan bir mesaj, ayak ucumuza saniyenin binde birinde ulaşır.

Canlıyken pembemsi olan rengi, cansızken griye döner.

Beynimizin büyük bölümü (tıpkı öteki organlarımız gibi) sudan oluşur. Yaklaşık yüzde 75’i sudur.
Beynimiz tam bir oksijen bağımlısıdır. Beden ağırlığımızın yalnızca yüzde 2’sini oluşturmasına karşın, aldığımız her soluktaki oksijenin yüzde 20’sini o kullanır.
Eğer 4-6 dakika kadar oksijensiz kalırsa, beynimizde onarılamaz hasarlar oluşmaya başlar.
30 yaşından sonra her 4-5 yılda bir yüzde 1 küçülür.
Beyin dokusunda acı algılayıcıları yoktur. Yani beynimiz acımaz. Bu nedenle insanlar uyanık haldeyken beyin ameliyatı yapılabilir.
Nereden ve ne zaman çıktığı bilinmiyor ama insanların beyninin yalnızca yüzde 10’unu kullandığı görüşü tümüyle yanlıştır. Gün içinde beynin çalışmasının arttığı ve azaldığı zamanlar vardır. Ama uyurken ya da dinlenirken bile beynimiz sürekli ve çok çalışır.
Gözlerimiz doğrudan beyne bağlıdır ve görme bölgeleri beyinde en büyük yeri kaplar.
Uyuduğumuzda beynin çalışması yavaşlamaz. Beyin uyku sırasında gün boyu gelen verileri derler, toplar, düzenler; anılar oluşturur. Bu sırada biz de rüya görürüz.