Arkadaşımız, Koruyucumuz, Yardımcımız

Köpekler

Köpeklerle binlerce yıldır birlikte yaşıyoruz. Onları besliyor, onlara bakıyoruz; onlar da bizim için bekçilik yapıyor, sürülerimizi gütmede yardımcı oluyor ve birtakım başka işlerimizi görüyorlar. Ama yaptıkları en önemli iş kuşkusuz bize yoldaşlık, arkadaşlık etmek. Onlarla aramızda başka hiçbir hayvan türüyle kuramadığımız güzel ve özel bir bağ var.

Bugün yeryüzünde 300 milyonu aşkın köpek yaşadığı tahmin ediliyor. Bütün bu köpeklerin hepsi de bir zamanlar Asya’nın doğusunda -olasılıkla da Çin’de- yaşayan birkaç dişi kurttan geliyor. Bu kurtlardan olan yavrular ve onların yavruları kuşaklar boyunca Asya, Afrika ve Avrupa’ya yayılmış. MÖ 9000’li yıllarda insanlar buz tutmuş Bering Boğazı’ndan yürüyerek Asya’dan Amerika’ya geçtiğinde yanlarında köpeklerini de götürmüşler. Köpekler bugün tıpkı insanlar gibi bütün kıtalara yayılmış durumda.

Köpek sahipleri köpeklerin başlıca yararının can yoldaşı olmak olduğunu düşünür. Köpeklerle insanların iyi bir dostluk geliştirmesinin temelinde onların insan davranışlarını, beden dilini ve seslerini anlama konusunda çok yetenekli oluşları geliyor olabilir. Öyle ki bu alanda şempanzelerden bile daha başarılılar. Hatta beden dilini anlama konusunda bizden bile iyi oldukları söylenebilir.

Evcil köpek cinslerinin hepsi, “Canis familiaris” adlı tek bir türün üyeleridir. Köpeklerin görünüş ve davranış olarak birbirinden farklı olan alt gruplarına cins denir. Aynı cins köpekler, ortak davranış özellikleri taşır ve görünüşleri de benzerdir. Bugün dünyada görünüş olarak birbirinden çok farklı yaklaşık 400 cins köpek bulunuyor.

Doğada, canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri, karınlarını doyurmalarına ve av olmamalarına yani evrimin en temel mekanizması olan doğal seçilime bağlıdır. Buna göre ancak zorlu yaşam koşullarına uyum sağlayabilen canlılar hayatta kalır ve soylarını sürdürür; ötekiler ölür yani elenir. Evcil hayvanlarda ise; insanlar, beğendikleri özelikleri taşıyan hayvanları besler ve yalnızca onların üremesine izin verir. Buna yapay seçilim denir. Böylece her yeni kuşak sahibin istediği özellikleri daha çok taşır. Bu kadar çok köpek cinsinin -hem de neredeyse yalnızca son 500 yıl içinde- ortaya çıkışı da böyle olmuştur.

Dostluğun Başlangıcı

Köpekler bizim en eski hayvan dostlarımız. Atlardan, ineklerden, keçilerden ve koyunlardan çok daha önce bizlerle birlikte yaşamaya başlamışlardı. Sanki insanlık tarihinin bir parçası gibiler. İnsanlar daha tarıma ve yerleşik yaşama geçmeden başlayan bir ilişki bu.

60 bin yıl öncesiyle 12 bin yıl öncesi arasında yaşanan son buz devrinde insan topluluklarıyla kurt sürülerinin yaşamlarında birçok ortak yan vardı. Aynı av sahalarını paylaşıyor ve aynı tür hayvanları avlıyorlardı. Bu durum da aralarında bir rekabete yol açıyordu. Kurt sürüleriyle insan topluluklarının büyüklükleri birbirine yakındı. Her ikisinde de sosyal ilişkiler vardı. Sürüdeki lider -alfa erkeği- kurttan yeni doğmuş yavruya kadar her üyenin sürü içinde rolü belliydi. Ayrıca beden hareketleri, mimikler ve seslerden oluşan karmaşık bir dilleri vardı.

Yalnız yaşayan kurtlar çekingen, tedirgin ve temkinli oluyorlardı. Bunlardan bazıları insan gruplarını izlemeyi, onlarla birlikte hareket etmeyi ve onların artıklarını yiyerek yaşamayı kolay bir yol olarak görmüş olabilir. İnsanlar da kurtların güçlü koku alma duyularından, iz sürme ve av hayvanlarını bulma becerilerinden yararlanmanın akıllıca olacağını düşünmüş olabilir. Yani her iki türün de işbirliği içinde yaşamasında yarar olduğu açıktır. Öyle ya da böyle bundan en az 14 bin yıl önce bazı kurtlar insanlarla birlikte yaşamaya başladı.

Evcilleşme yani hayvanların insan topluluklarıyla birlikte yaşayacak şekilde değişim geçirmesi uzun bir süreçtir. İnsanlar kurtları seçici üretimle aşama aşama evcilleştirdiler. En uysal olanların birbirleriyle çiftleşmesini sağladılar. Yavrular arasında yine en uysal olanların üremesine izin verdiler. Kuşaklar sonra doğan yavrular artık kurt atalarından çok farklılaşmıştı. Yine de kurt ve köpek çok yakın türlerdir. Aralarındaki genetik fark %1 dolayındadır; yani genomlarının %99’u aynıdır. Ancak köpekler insanlara bağımlıdır ve doğada kendi başlarına yaşamlarını sürdüremezler.

Yardımcımız Köpekler

İlk evcil hayvan olan köpek giderek insanın en yakın dostlarından biri halini almıştır. Köpekler gerçekten de akıllı hayvanlardır ve insanlarla yalnızca arkadaşlık etmezler; aslında onlar çok iyi birer yardımcıdır da. Köpekler binlerce yıldır koyun sürülerini gütmede ve evleri korumada kullanılagelmişlerdir. Eski Yunan’da ve Eski Mısır’da av sırasında kullanılmışlardır. Birçok ülkede işgücü olarak at arabası, kızak ve hatta saban çekmede kullanılmışlardır -bazı ülkelerde hâlâ da kullanılırlar. Artık köpekler bir dizi başka alanda da bize çok yardımcı oluyor. Örneğin, St. Bernard cinsi köpekler özellikle dağlarda kaybolan kişileri arayıp bulmada kullanılırlar. Kılavuz köpekler görme engellilerin eli, ayağı, gözü gibidir; onları bir anlamda özgürleştirir. Sahiplerinin güvende hissetmesini ve özgüvenlerinin de yükselmesini sağlarlar. Bazı köpekler havaalanlarında, yurtdışından getirilmesi yasak ürünleri bagajlarda bulmada kullanılarlar. Ama onların burunlarıyla buldukları bunlarla sınırlı değildir; savaş alanlarında gömülü mayınları, gizlenmiş bombaları ve depremlerde enkaz altında sağ kalan insanları da bulabilirler.

Evcilleşen Tilkiler

Köpeklerin kurttan nasıl türediğini zamanı geri alıp da izlememiz olanaksız. Ancak aynı familyadan başka türler üzerinden bu evrimi inceleyebiliriz. Dmitri Belyaev 1950’li yıllarda Rusya’da köpeğin kuzeni sayılabilecek vahşi tilkileri beslemeye başlamış. Amacı tilkileri tıpkı köpekte olduğu gibi evcilleştirip evcilleştiremeyeceğini görmekmiş. 130 vahşi tilkiyle başlayan araştırmada hep insandan en az korkan ve en arkadaş canlısı yavruları seçmiş ve yetiştirmiş. Otuz beş kuşak sonra vahşi tilkiden çok evcil köpekleri andıran, insandan ürkmeyen, arkadaş canlısı, oyunbaz tilkiler ortaya çıkmış. Bunlar elli yıl önce çalışmaya başladığında beslediği ilk vahşi tilkilerden çok farklıymışlar. Şimdiki yetiştiriciler evcil tilkiler için “bir köpek kadar sadık ama bir kedi kadar özgür ruhlular ve insanlarla derin bağlar kurabiliyorlar” diyor.

Yüzlerce Cins

Yeryüzünde milyonlarca hayvan türü yaşıyor. Ancak köpekler kadar çeşitlilik gösteren bir başka tür neredeyse yoktur. Görünüşleri ne kadar farklı olsa da bütün köpek cinsleri ortak kökenlerinden dolayı da birçok ortak özellik taşır. İlk köpekler insanlara zamanla uyum sağladı ve uyum sağladıkça da uysallaştı, eğitilebilir oldu. Günlük yiyeceklerinin büyük bölümünü insan artıkları oluşturuyordu. Artık onlar için büyük avlara gereksinim kalmadı. Kafatasları, dişleri ve bedenleri giderek kurda göre küçüldü.

Resimleri büyütmek için tıklayın

Doberman Pinscher

Zeki, güçlü ve özgüveni yüksek bir köpektir. İyi iz sürer ve iyi bekçilik yapar. Güçlü sezgileri nedeniyle arama ve kurtarmada da başarılıdır.

Dalmaçyalı

Çok sevimli, zeki ve inatçı bir köpektir. Oyuncudur ve çocuklarla oynamaktan da hoşlanır. Güçlü bir hafızası vardır ve iyi bekçilik yapar.

Alman Çoban Köpeği

Zeki olmasının yanı sıra, etkileyici ve güçlü bir köpektir. Neşeli ve çok dikkatlidir. Gelişmiş sezgileri, özgüveni ve koruma içgüdüsü nedeniyle iyi bekçi köpeği olur. Çabuk öğrenir.

Whipped

Çok zeki ve çevik bir köpektir. Uzun bacakları ve ince yapısından dolayı çok hızlı koşar. İyi bekçi köpeği olur. Kendisine iyi davranan insanlarla iyi anlaşır. Sıcak iklimi sever.

İngiliz Buldoğu

Çok güvenilir bir köpektir. Sahibine çok bağlıdır ve çocukları sever. Sürekli akan salyasıyla ünlüdür. Sıcaktan pek hoşlanmaz.

Collie

Zeki ve sıcak kanlı bir köpektir. Saldırgan değildir ve çocuklarla iyi anlaşır. Kurtarma ve görme engellilere kılavuzluk etmede çok iyidir. Soğuktan pek hoşlanmaz.

Husky (Sibirya Kurdu)

Sıcağı sevmeyen bu köpek kızak çekme ve bekçilik işlerinde iyidir. Etkileyici gözleri vardır, sevecen ve yaramaz bir köpektir. Oyuncudur ve çocuklarla arası çok iyidir.

Yorkshire Terrier

Zeki, özgüvenli ve gözüpek bir köpektir. Çok havlar ve dikkat çeker; bu nedenle küçük olmasına ve sevimli görünmesine karşın iyi bekçi köpeği olur. Ürktüğünde ya da kızdığında ısırabilir.

Beagle

Çok sevimli, meraklı ve kendinden emin bir köpektir. Küçük olmasına karşın iyi bekçi köpeği olur. Soğuktan pek hoşlanmaz. Dost canlısı bir ev köpeğidir.

Rottweiler

Ağırbaşlı, sakin ve sadık bir köpektir. Hem cesur hem de güçlü olduğundan koruma ve bekçilik işini çok iyi yapar. İyi de iz sürer. Başka köpeklerle pek anlaşamaz.

Kangal

Önsezileri kuvvetli, çok büyük ve güçlü bir köpektir. Çok iyi bir çoban köpeği ve bekçi köpeği olur. Sahibine çok bağlıdır. Çabuk öğrenir ve doğada olmaktan hoşlanır.

Çağlar Sunay