ÇOCUKLARIN BİLGİ BANKASI KUMBARA DERGİSİ TÜRKİYE İŞ BANKASI’NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR

KUMBARA DERGİSİ TÜRKİYE İŞ BANKASI’NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR

Ara
Close this search box.

Arkadaşımız, Koruyucumuz, Yardımcımız

Köpekler

köpekler
Köpeklerle binlerce yıldır birlikte yaşıyoruz. Onları besliyor, onlara bakıyoruz; onlar da bizim için bekçilik yapıyor, sürülerimizi gütmede yardımcı oluyor ve birtakım başka işlerimizi görüyorlar. Ama yaptıkları en önemli iş kuşkusuz bize yoldaşlık, arkadaşlık etmek. Onlarla aramızda başka hiçbir hayvan türüyle kuramadığımız güzel ve özel bir bağ var.

Bugün yeryüzünde 300 milyonu aşkın köpek yaşadığı tahmin ediliyor. Bütün bu köpeklerin hepsi de bir zamanlar Asya’nın doğusunda -olasılıkla da Çin’de- yaşayan birkaç dişi kurttan geliyor. Bu kurtlardan olan yavrular ve onların yavruları kuşaklar boyunca Asya, Afrika ve Avrupa’ya yayılmış. MÖ 9000’li yıllarda insanlar buz tutmuş Bering Boğazı’ndan yürüyerek Asya’dan Amerika’ya geçtiğinde yanlarında köpeklerini de götürmüşler. Köpekler bugün tıpkı insanlar gibi bütün kıtalara yayılmış durumda.

Köpek sahipleri köpeklerin başlıca yararının can yoldaşı olmak olduğunu düşünür. Köpeklerle insanların iyi bir dostluk geliştirmesinin temelinde onların insan davranışlarını, beden dilini ve seslerini anlama konusunda çok yetenekli oluşları geliyor olabilir. Öyle ki bu alanda şempanzelerden bile daha başarılılar. Hatta beden dilini anlama konusunda bizden bile iyi oldukları söylenebilir.

köpekler

Evcil köpek cinslerinin hepsi, “Canis familiaris” adlı tek bir türün üyeleridir. Köpeklerin görünüş ve davranış olarak birbirinden farklı olan alt gruplarına cins denir. Aynı cins köpekler, ortak davranış özellikleri taşır ve görünüşleri de benzerdir. Bugün dünyada görünüş olarak birbirinden çok farklı yaklaşık 400 cins köpek bulunuyor.

Doğada, canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri, karınlarını doyurmalarına ve av olmamalarına yani evrimin en temel mekanizması olan doğal seçilime bağlıdır. Buna göre ancak zorlu yaşam koşullarına uyum sağlayabilen canlılar hayatta kalır ve soylarını sürdürür; ötekiler ölür yani elenir. Evcil hayvanlarda ise; insanlar, beğendikleri özelikleri taşıyan hayvanları besler ve yalnızca onların üremesine izin verir. Buna yapay seçilim denir. Böylece her yeni kuşak sahibin istediği özellikleri daha çok taşır. Bu kadar çok köpek cinsinin -hem de neredeyse yalnızca son 500 yıl içinde- ortaya çıkışı da böyle olmuştur.

köpekler

Dostluğun Başlangıcı

Köpekler bizim en eski hayvan dostlarımız. Atlardan, ineklerden, keçilerden ve koyunlardan çok daha önce bizlerle birlikte yaşamaya başlamışlardı. Sanki insanlık tarihinin bir parçası gibiler. İnsanlar daha tarıma ve yerleşik yaşama geçmeden başlayan bir ilişki bu.

60 bin yıl öncesiyle 12 bin yıl öncesi arasında yaşanan son buz devrinde insan topluluklarıyla kurt sürülerinin yaşamlarında birçok ortak yan vardı. Aynı av sahalarını paylaşıyor ve aynı tür hayvanları avlıyorlardı. Bu durum da aralarında bir rekabete yol açıyordu. Kurt sürüleriyle insan topluluklarının büyüklükleri birbirine yakındı. Her ikisinde de sosyal ilişkiler vardı. Sürüdeki lider -alfa erkeği- kurttan yeni doğmuş yavruya kadar her üyenin sürü içinde rolü belliydi. Ayrıca beden hareketleri, mimikler ve seslerden oluşan karmaşık bir dilleri vardı.

köpekler

Yalnız yaşayan kurtlar çekingen, tedirgin ve temkinli oluyorlardı. Bunlardan bazıları insan gruplarını izlemeyi, onlarla birlikte hareket etmeyi ve onların artıklarını yiyerek yaşamayı kolay bir yol olarak görmüş olabilir. İnsanlar da kurtların güçlü koku alma duyularından, iz sürme ve av hayvanlarını bulma becerilerinden yararlanmanın akıllıca olacağını düşünmüş olabilir. Yani her iki türün de işbirliği içinde yaşamasında yarar olduğu açıktır. Öyle ya da böyle bundan en az 14 bin yıl önce bazı kurtlar insanlarla birlikte yaşamaya başladı.

Evcilleşme yani hayvanların insan topluluklarıyla birlikte yaşayacak şekilde değişim geçirmesi uzun bir süreçtir. İnsanlar kurtları seçici üretimle aşama aşama evcilleştirdiler. En uysal olanların birbirleriyle çiftleşmesini sağladılar. Yavrular arasında yine en uysal olanların üremesine izin verdiler. Kuşaklar sonra doğan yavrular artık kurt atalarından çok farklılaşmıştı. Yine de kurt ve köpek çok yakın türlerdir. Aralarındaki genetik fark %1 dolayındadır; yani genomlarının %99’u aynıdır. Ancak köpekler insanlara bağımlıdır ve doğada kendi başlarına yaşamlarını sürdüremezler.

Yardımcımız Köpekler

İlk evcil hayvan olan köpek giderek insanın en yakın dostlarından biri halini almıştır. Köpekler gerçekten de akıllı hayvanlardır ve insanlarla yalnızca arkadaşlık etmezler; aslında onlar çok iyi birer yardımcıdır da. Köpekler binlerce yıldır koyun sürülerini gütmede ve evleri korumada kullanılagelmişlerdir. Eski Yunan’da ve Eski Mısır’da av sırasında kullanılmışlardır. Birçok ülkede işgücü olarak at arabası, kızak ve hatta saban çekmede kullanılmışlardır -bazı ülkelerde hâlâ da kullanılırlar. Artık köpekler bir dizi başka alanda da bize çok yardımcı oluyor. Örneğin, St. Bernard cinsi köpekler özellikle dağlarda kaybolan kişileri arayıp bulmada kullanılırlar. Kılavuz köpekler görme engellilerin eli, ayağı, gözü gibidir; onları bir anlamda özgürleştirir. Sahiplerinin güvende hissetmesini ve özgüvenlerinin de yükselmesini sağlarlar. Bazı köpekler havaalanlarında, yurtdışından getirilmesi yasak ürünleri bagajlarda bulmada kullanılarlar. Ama onların burunlarıyla buldukları bunlarla sınırlı değildir; savaş alanlarında gömülü mayınları, gizlenmiş bombaları ve depremlerde enkaz altında sağ kalan insanları da bulabilirler.

Evcilleşen Tilkiler

Köpeklerin kurttan nasıl türediğini zamanı geri alıp da izlememiz olanaksız. Ancak aynı familyadan başka türler üzerinden bu evrimi inceleyebiliriz. Dmitri Belyaev 1950’li yıllarda Rusya’da köpeğin kuzeni sayılabilecek vahşi tilkileri beslemeye başlamış. Amacı tilkileri tıpkı köpekte olduğu gibi evcilleştirip evcilleştiremeyeceğini görmekmiş. 130 vahşi tilkiyle başlayan araştırmada hep insandan en az korkan ve en arkadaş canlısı yavruları seçmiş ve yetiştirmiş. Otuz beş kuşak sonra vahşi tilkiden çok evcil köpekleri andıran, insandan ürkmeyen, arkadaş canlısı, oyunbaz tilkiler ortaya çıkmış. Bunlar elli yıl önce çalışmaya başladığında beslediği ilk vahşi tilkilerden çok farklıymışlar. Şimdiki yetiştiriciler evcil tilkiler için “bir köpek kadar sadık ama bir kedi kadar özgür ruhlular ve insanlarla derin bağlar kurabiliyorlar” diyor.
ev tilkisi Köpekler

Yüzlerce Cins

Yeryüzünde milyonlarca hayvan türü yaşıyor. Ancak köpekler kadar çeşitlilik gösteren bir başka tür neredeyse yoktur. Görünüşleri ne kadar farklı olsa da bütün köpek cinsleri ortak kökenlerinden dolayı da birçok ortak özellik taşır. İlk köpekler insanlara zamanla uyum sağladı ve uyum sağladıkça da uysallaştı, eğitilebilir oldu. Günlük yiyeceklerinin büyük bölümünü insan artıkları oluşturuyordu. Artık onlar için büyük avlara gereksinim kalmadı. Kafatasları, dişleri ve bedenleri giderek kurda göre küçüldü.
bozkurt Köpekler
Bütün köpeklerin atası boz kurttur.

Resimleri büyütmek için tıklayın