Yılın en özel günlerinden birine hazır mısınız? Güneş, binlerce yıldır yaptığını bu yıl yine yapacak ve kuzey yarımkürede yaşayan bizlere 21 Haziran’da upuzun bir gündüz yaşatacak. Hem de en uzun gündüzü… O gün erkenden doğup çok geç batacak ve geceye çok da zaman bırakmayacak! Peki, neden böyle olacak? Niye 21 Haziran yılın en uzun günü? Haydi, yakından bakalım!
Yazın gündüzler uzun ve sıcaktır. Sokakta saatlerce zaman geçirsek bile akşam olmak bilmez. Eh, iyi ki de öyle, sonuçta tatil! Yaz akşamları güneş bir türlü batmak bilmezken sabahları da erkenden hava aydınlanıverir. Neden, biliyor musunuz? Yerküremizin dönme ekseninin eğikliği nedeniyle… Hani şu ünlü 23,5° eksen eğikliği var ya, işte ondan dolayı… “Nasıl yani, gezegenimizin eğik oluşu günleri nasıl uzatıp kısaltıyor ki?” diyorsanız, biraz daha açalım..
Dünyamız, Güneş’in çevresindeki elips şeklindeki yörüngesinde bir yıl boyunca ilerlerken bu eğiklik nedeniyle Güneş’e dönük olan yarımküreler de değişir. Dünyanın kuzeyi ve güneyi, yılın değişik zamanlarında farklı miktarlarda ve açılarda güneş ışığı alır. Örneğin, yılın bir bölümünde -ki biz buna kış diyoruz- kuzey yarımküre daha kısa süre gün ışığı alırken o sırada güney yarımküredekiler güneşe doyar. Altı ay sonra kuzeyde günler uzamış ve geceler kısalmışken de güneyin geceleri uzundur ve mevsimi de kıştır.
(21 Haziran)
(21 Mart)
(23 Eylül)
İşte, yaz gündönümü de gece-gündüz sürelerinin en uzun olduğu iki tarihten biridir. Aralık’ın 21’inde (bazı yıllar 22’sinde), kuzey yarımküredekiler için yılın en uzun gecesi yaşanır. Bu tarihten sonra gündüzler yeniden uzamaya başlar ve 21 Haziran’da (bazı yıllar Haziran’ın 20’si, bazı yıllar da 22’si olabilir) bu kez en uzun gündüzü ve en kısa geceyi yaşarız. Güney yarımküredekiler için de tam tersi geçerlidir. Bu iki tarihin tam ortasında, 21 Mart’ta ve 23 Eylül’de, gece-gündüz süreleri eşitlenir ve bunlara ekinoks denir.
Dünya’ya 21 Haziran’da uzaydan baksaydık şöyle bir manzara görürdük: Güneş ışınları kuzey yarımkürenin büyük bölümünü aydınlatıyor ve daha dik bir açıyla çarpıyor. Kuzey kutbuna doğru çıktıkça yeryüzündeki herhangi bir noktanın günlük aydınlanma süresi de artıyor. Yani kuzey yarımkürede gündüzler daha uzun sürerken güney yarımkürede geceler uzun oluyor.
Yaz Gündönümünde Kutlanan Bayramlar
21 Haziran’da İsveç’te açık bir dükkân bulmak zordur. Çünkü bu kuzey ülkesinde yaz gündönümü gerçekten bir bayram gibi, coşkuyla kutlanır ve o gün tatildir! “Mayıs direği” adı verilen uzun ve geniş çelenkler taşınır. Bunun çevresinde danslar edilir, piknik yapılır. Evlerin ve ahırların üzerine yeşillikler yerleştirilir; çünkü bunların insanlara ve hayvanlara iyi şans ve sağlık getireceği düşünülür.
Yine birçok ülkede yaz gündönümlerinde, özellikle kuzey ülkelerinin kısa süren gecelerinde -hatta kimi yerlerde havanın tam kararmadığı beyaz gecelerde- kutlama ateşleri yakılır. Avusturya, Almanya, Danimarka, Fransa ve Hırvatistan’da bu kutlamaları görebilirsiniz.
