Gök cisimlerinin gökyüzünde birbirini yineleyen, düzenli hareketlerini gözden geçirmeye başlamış, önce yıldızlara ardından da Güneş’e odaklanıp onların bir gecede, bir günde ve bir yıl boyunca nasıl hareket ettiğini görmüştük. Şimdi uydumuz Ay’ın hareketlerini yakından inceleyeceğiz. Binlerce yıldır insanların takvimi ve saati olan Ay, bu hareketleri öğrendiğinizde sizin de göksel takviminiz ve saatiniz olacak; bizden söylemesi…
Ay’ın aylık hareketiyle başlayalım. Ay, Dünya’mızın çevresinde -arka plandaki sabit yıldızlara göre- bir turunu 27,3 günde tamamlar. Ancak bu sırada Dünya da Güneş’in çevresinde biraz ilerlediği için Dünya’dan bakıldığında yine aynı evreye gelişi 29,5 gün sürer. Bir başka deyişle, iki yeni ay ya da iki dolunay arasında geçen zaman 29,5 gündür ve Ay’ın bir tam periyodundan 2,2 gün daha uzundur.
Ay’ın Gökyüzündeki Hareketleri
Gök cisimlerinin gökyüzünde birbirini yineleyen, düzenli hareketlerini gözden geçirmeye başlamış, önce yıldızlara ardından da Güneş’e odaklanıp onların bir gecede, bir günde ve bir yıl boyunca nasıl hareket ettiğini görmüştük. Şimdi uydumuz Ay’ın hareketlerini yakından inceleyeceğiz. Binlerce yıldır insanların takvimi ve saati olan Ay, bu hareketleri öğrendiğinizde sizin de göksel takviminiz ve saatiniz olacak; bizden söylemesi…
Ay’ın aylık hareketiyle başlayalım. Ay, Dünya’mızın çevresinde -arka plandaki sabit yıldızlara göre- bir turunu 27,3 günde tamamlar. Ancak bu sırada Dünya da Güneş’in çevresinde biraz ilerlediği için Dünya’dan bakıldığında yine aynı evreye gelişi 29,5 gün sürer. Bir başka deyişle, iki yeni ay ya da iki dolunay arasında geçen zaman 29,5 gündür ve Ay’ın bir tam periyodundan 2,2 gün daha uzundur.
Dış eksendeki daha büyük Ay görselleri Ay’ın o konumda dünyamızdan nasıl göründüğünü gösteriyor.
Dünya’dan bakanlar için Ay’ın hareketi gökyüzünde doğudan batıya doğrudur; tıpkı Güneş, gezegenler ve arka plandaki yıldızların hareketinde olduğu gibi. Neden mi? Tabii ki Dünya ekseninde döndüğü için. Aynı zamanda Ay’ın bir gün -ya da bir gece- boyunca sabit yıldızlara göre yavaş yavaş doğuya ilerlediğini görürüz. Aslında bunu gerçekten göremeyiz; çünkü bu yavaş hareketi gökyüzüne baktığımızda fark edemeyiz.
Ancak iki gece üst üste bakıldığında aradaki farkı net olarak görürsünüz. Her gün aynı saatte -örneğin tam gün batımında ya da gün doğumunda- baktığınızda Ay’ı biraz daha sola -ya da batıya- doğru ilerlemiş görürsünüz. Her gün 13° kadar batıya giden ve yaklaşık 40-50 dakika kadar geç doğup batan uydumuzun Güneş tarafından aydınlatılan yarısı da giderek değişir. İşte, evreler de böyle oluşur.
Şimdi tüm bu öğrendiklerinizi iki farklı görsel üzerinden yineleyin; hatta mümkünse gerçek bir alıştırma yapın. Bir ay boyunca Ay’ı, hele ki havanın genellikle açık olduğu bu güzel yaz aylarında, düzenli olarak izleyin. Her gün aynı saatte, örneğin tam gün batımında ya da gün doğumunda “Ay nerede acaba?” diye bakın. Hatta üşenmeyip bir deftere gördüklerinizi, Ay’ın yaklaşık yerini ve evresini çizin.
Eğer gözleminize bir yeni ayda başladıysanız ve günbatımında gözlem yapıyorsanız, her geçen gün Ay’ın giderek dolduğunu, ilk günlerde sağ yanı dolu ince bir hilalken bir hafta kadar sonra yine sağ yanı dolu bir yarım Ay’a, yani ilk dördüne dönüştüğünü fark edeceksiniz. Üstelik bu ilk dördün, günbatımında tam güney doğrultuda olacak. İkinci haftanın sonundaysa dolunaya dönüştüğüne tanık olacaksınız. Ama dolunaydan sonraki günlerde günbatımında Ay’ı göremeyeceksiniz, çünkü her gün yaklaşık 40-50 dakika kadar geç doğacak.
O nedenle dolunaydan sonra, yani üçüncü haftanın tam başından itibaren, gözlemi sabah gün doğumunda yaptığınızı düşünün. İlk sabah, dolunayı batıdan batarken görürsünüz. Sonraki sabahlarda, sağ yanı giderek eksilen bir şişkin Ay göreceksiniz. Yaklaşık yedinci sabahta (başlangıçtan üç hafta sonra) sol yanı dolu bir yarım Ay, yani son dördün karşınıza çıkacak; hem de tam güney doğrultusunda. İlerleyen günlerde de giderek küçülerek sol yanı dolu bir hilale dönüşecek ve nihayet (başlangıçtan yaklaşık dört hafta sonra) Ay yeniden yeniay evresine ulaşacak. Yani gezegenimizin çevresinde bir tam tur atmış olacak.
İşte, bir aylık göksel takviminiz hazır! Eğer farklı evrelerdeyken Ay’ın, gün ya da gecenin değişik saatlerinde nerede olduğuna da dikkat ederseniz, saatiniz de hazır sayılır. Nasıl mı? Aslında yukarıda bazı ipuçları verdik. Ama en iyisi siz gerçek gökyüzünde biraz alıştırma yapın ve Ay saatinizi nasıl kullanacağınızı gözlem yaparak keşfedin! Çok kolay olduğunu hemen anlayacaksınız!
Not: Önümüzdeki aylarda Ay’ın farklı aylardaki hareketini de inceleyeceğiz. y’ın hep aynı yerden doğup batmadığını, her seferinde güneyde bir yay çizse de farklı evrelerdeki ayın değişik aylarda, gökyüzünde farklı yüksekliklerde göründüğünü keşfedeceksiniz. Bu da size hangi ayda olduğunuzu tahmin etme şansı verecek.
