DÜNYAMIZ VE CANLILAR

Büyük Beşli

Çağlar Sunay

Bütün canlılarda çevreleriyle ilişki içinde olmalarını sağlayan birtakım duyular bulunur. İnsanların da öteki memeliler gibi beş temel duyusu vardır. Duyu organlarımız çevremizdeki dünyaya ilişkin sürekli bilgi toplar. Topladıkları bilgileri de beynimize elektrik sinyalleri şeklinde gönderir. Beynimiz gelen sinyalleri çözümler. Biz de böylece çevremizde olanların farkında oluruz. Beş temel duyumuz özelleştirilmiş bazı organlarda oluşturulur. Bu organlardan gelen sinyallerin işlenmesi için beynimizde büyükçe bölgeler ayrılmıştır.

Görme

Görme en önemli duyumuzdur. Gözlerimizle, diğer bütün duyularımızla çevremizden topladığımızdan daha çok bilgi toplarız. Gözler açık olduğu sürece beyne sürekli bilgi iletir. Ortamdaki ışık koşullarına göre de otomatik olarak ayarlanırlar. Tıpkı fotoğraf makinelerinde ya da kameralarda olduğu gibi gözümüzde de bir görüntü oluşturmak için gelen ışık odaklanır. Nesnelerin şekillerini, renklerini ve hareketlerini hep görme duyumuzla algılarız.

İşitme

Sesler havada çok hızlı ilerleyen dalgalardan (titreşimlerden) oluşur. İşitme havadaki bu ses dalgalarını hissetme yeteneğidir. Dış kulağımız sesleri toplar. Onun sayesinde seslerin nereden geldiğini anlarız. İnce bir kanaldan orta kulağa geçen ses burada bir zarı ve üç kemiği titreştirir. Daha sonra iç kulaktaki sinir hücreleri de sesleri elektrik sinyalleri olarak beyne iletir.

Ses dalgaları kuru havada saniyede 340 metre yol alır.
Kulaklarımız yaşamımız boyunca büyümeyi sürdürür.

Dokunma

Dokunma çevremizdeki nesnelerin, şeklini, büyüklüğünü, dokusunu ve sıcaklığını algılamamızı sağlayan temel duyumuzdur. Bu duyunun organı tabi ki derimizdir. Deri bedenimizdeki en büyük organdır. Öteki duyu organlarımızın tersine derimizde tek bir duyu algılayıcıları yer almaz. Dokunmanın yanı sıra, ısı ve acı gibi başka duyuların da algılayıcıları bulunur.

Koku ve Tat Alma

Tat ve koku alma duyuları genellikle pek önemsenmese de aslında yaşamımızda oldukça önemli yerleri vardır. Yediklerinizden hiçbir tat alamadığınızı düşünsenize… Burnumuz 10.000 değişik kokuyu ayırt edebilir. Dilimizse beş temel tadı alabilir (tatlı, tuzlu, acı, ekşi ve umami). Bu iki duyu beyinde birleşir ve yediğimiz birbirinden farklı lezzetleri oluşturur.

Kokular bazen belleğimizin derinliklerindeki bazı anılarımızın bir anda canlanmasına yol açabilir.
Dil her ne kadar tat alma organı olsa da aynı zamanda konuşmamızı sağlayan temel organdır.
Burnumuz da yaşamımız boyunca büyür.