Güneş’in Gökyüzündeki Hareketleri
Güneş’in Gökyüzündeki Hareketleri
Güneş’in bir gün boyunca nasıl hareket ettiğine hiç dikkat ettiniz mi? Bildiğiniz gibi gerçekte hareket eden Güneş değil, Dünya’mızdır. Kendi eksenindeki 24 saatlik dönüşünü yaparken gezegenimizin Güneş’e dönük yarısı aydınlanır ve gündüzü yaşar. Güneş’ten öteye dönük, karanlık yanda da gece olur -buradakiler de yıldızları izler! Dünya’dan bakan gözlemciler bunu Güneş’in sabah doğudan doğduktan sonra gökyüzünde önce yükselip sonra alçalarak (genişçe bir yay çizerek) akşam batıdan batması şeklinde görür. Ne var ki Güneş her gün aynı noktadan doğmaz, aynı yüksekliğe çıkmaz ve aynı süre gökyüzünde kalmaz. Yani Güneş’in gökyüzünde çizdiği yay her gün azar azar değişir.
Dikkat! Güneş’e hiçbir zaman doğrudan bakmamalısınız. Hele dürbün ya da teleskopla, asla! Yoksa gözlerinize ciddi zarar verebilirsiniz;üstelik bu zarar
kalıcı da olabilir.
Güneş’in bir gün boyunca nasıl hareket ettiğine hiç dikkat ettiniz mi? Bildiğiniz gibi gerçekte hareket eden Güneş değil, Dünya’mızdır. Kendi eksenindeki 24 saatlik dönüşünü yaparken gezegenimizin Güneş’e dönük yarısı aydınlanır ve gündüzü yaşar. Güneş’ten öteye dönük, karanlık yanda da gece olur -buradakiler de yıldızları izler! Dünya’dan bakan gözlemciler bunu Güneş’in sabah doğudan doğduktan sonra gökyüzünde önce yükselip sonra alçalarak (genişçe bir yay çizerek) akşam batıdan batması şeklinde görür. Ne var ki Güneş her gün aynı noktadan doğmaz, aynı yüksekliğe çıkmaz ve aynı süre gökyüzünde kalmaz. Yani Güneş’in gökyüzünde çizdiği yay her gün azar azar değişir.
Dikkat! Güneş’e hiçbir zaman doğrudan bakmamalısınız. Hele dürbün ya da teleskopla, asla! Yoksa gözlerinize ciddi zarar verebilirsiniz;üstelik bu zarar kalıcı da olabilir.
Biliyorsunuz, biz kuzey yarımküredekiler için yaz aylarında Güneş daha uzun süre gökyüzünde kalır. Yazın hem sabah hava erken aydınlanır hem de akşam geç olur. Hava bir türlü kararmak bilmez, öyle değil mi? Kışın da tam tersi olur. Aslında günler belli bir tarihe kadar uzar ve sonra da kısalmaya başlar. 21 Aralık’taki (kış gündönümü) en kısa günden sonra gündüzler 21 Haziran’a (yaz gündönümü) dek uzar. Sonra günler yeniden kısalmaya başlar ve 21 Aralık’ta en kısa gün yaşanır. Bu tarihlerin tam ortasındaki 21 Mart ve 23 Eylül’deyse (ekinokslar) gündüz ve gece süreleri eşitlenir.
Mevsimler
Mevsimler
İşte, bütün bu değişimlerin nedeni gezegenimizin Güneş çevresindeki 365 gün süren dönüşü ve 23,5 derecelik eksen eğikliğidir. Mevsimler de bu sayede oluşur. Kuzey yarımkürede gündüzler uzarken Güneş her gün biraz daha erken doğar, biraz daha yükseğe çıkar ve biraz daha geç batar. Üstelik gökyüzünde giderek daha çok zaman geçiren yıldızımız her gün biraz daha kuzeyden doğar ve biraz daha güneyden batar. 21 Aralık’tan 21 Haziran’a dek Güneş’in gökyüzünde çizdiği ekliptik ya da tutulum adı verilen yay giderek genişler. Günler kısalırken de bunun tam tersi olur.
Güneş’in değişik mevsimlerde ve aylarda farklı yüksekliklere çıkması, güneş ışınlarının da geliş açısının daha dik ya da daha eğik olması anlamına gelir. Havaların yıl boyunca mevsimsel değişimini oluşturan asıl etken budur.
Yukarıda Güneş’in hareketiyle ilgili söz ettiğimiz her şeyin güney yarımkürede tam tersi olduğunu da not edelim. Kuzey yarımküre, yani biz, yaz mevsimindeyken ekvatorun güneyinde kalan enlemlerde günler daha kısadır, Güneş daha geç doğar ve daha erken batar; kuzey yarımküredeki kadar da yükseğe çıkmaz. Bizdeki kış aylarındaysa güney yarımküredekilere Güneş ışınları daha dik vurur, günler orada daha uzun olur ve geceler kısadır. Üstelik Güneş güney yarımkürede gökyüzünde güneyde değil, kuzeyde bir yay çizer. Ama yine -kabaca- doğudan doğup batıdan batar.
Dünya’nın 23,5°lik eksen eğikliği olmasaydı, yeryüzünde aynı yerden bakınca Güneş’i yıl boyunca doğudan batıya doğru hep aynı doğrultuda hareket ediyor gibi görürdük.
Haydi, şimdi biraz da alıştırma yapalım
Gündüz ve gece sürelerinin eşit olduğu günlerde -yani ekinokslarda- Güneş nereden doğar ve nereden batar?
Yanıt: Tam doğudan ve tam batıdan!
Peki, 21 Haziran’da güneş ışınları hangi enleme dik olarak (90° açıyla) düşer?
Yanıt: 23,5° enlemine, yani Yengeç Dönencesi’ne.
Peki 21 Aralık’ta 40° kuzey enlemindeki Ankara’ya güneş ışınları kaç derecelik açıyla düşer?
Yanıt: 26,5 derece
