Günümüzde insanların en önemli sorunlarından biri ne yazık ki çöpler ve kirliliktir. İnsan etkinlikleri doğayı, havayı ve okyanusları kirletiyor. Hatta uzayı bile kirletiyoruz. Evet, Dünya’nın yakın yörüngesindeki uzayda başıboş döküntüler dolaşıyor. Bazıları bunlara “uzay çöpü” diyor. Uzay çöpü gelecekteki uzay çalışmaları için giderek büyüyen bir sorun haline geliyor. Ne dersiniz, bu önemli ve ilginç konuya biraz daha yakından bakalım mı?
Uzay Çöpü Nedir?
Uzay çöpü diye uzay çalışmalarının sonucunda Dünya yörüngesinde kalan, küçüklü büyüklü binlerce parça döküntüye denir. 1950’li yılların ikinci yarısından beri insanlar güçlü roketlerle uzaya çeşitli uydular ve teleskoplar gönderiyor. Yüksek teknoloji ürünü bu nesnelerin büyük bölümü, ömürleri dolduğunda (yani artık çalışmaz olduğunda) bulunduğu yörüngede dönmeyi sürdürüyor. Eski uydular, roket ve uzay aracı parçaları, boya döküntüleri, uzay yürüyüşleri sırasında kaçan aletler uzay çöpünü oluşturur. Ocak 2019 verilerine göre, şu anda Dünya’nın yörüngesinde (değişik yüksekliklerde ve bölgelerde) 129 milyon dolayında insan yapımı nesne dolanıyor. Bunlardan 128 milyonunun çapı 1 santimetreden küçük, 900 bin kadarının çapı 1-10 santimetre arasında ve 34 bininin çapı da 10 santimetre ya da daha büyüktür.
Alçak yörüngede başıboş dolaşan bir Delta II roketinin 2. aşama motoru. Görsel kaynağı: Wikiwand
ABD’nin 1958’de alçak Dünya yörüngesine fırlattığı Vanguard uydusunun 240 yıl daha yörüngede kalması bekleniyor. Görsel kaynağı: Wikiwand
1998’de uzay mekiği Endaavour’un STS-88 numaralı görevi sırasında fotoğrafı çekilmiş uzayda dolaşan termal bir battaniye. Görsel kaynağı: Wikiwand
Uzay Çöpü Tehlikeli midir?
NASA’ya göre her gün küçük bir parça uzay çöpü Dünya’ya düşer. Düşerken atmosferde yanıp buharlaşır ya da (büyükse) okyanusa düşer. Tabii ki zaman zaman büyükçe bir uzay çöpünün karaya düştüğü de olur. Ne var ki bunların bir insana çarpıp yaralama olasılığı sıfıra yakındır. Yani uzay çöpü yeryüzündekiler için bir tehlike oluşturmaz. Ancak yörüngedeki uydular, uzay araçları ve astronotlar için ciddi bir tehdittir. Çünkü bunlar saatte 27 bin kilometreyi bulan hızla ilerler. Dolayısıyla çok küçük bir döküntü, çöp parçası bile tehlikelidir.
Çarpışan Uydular
2019’da yörüngeye yerleştirilen aktif bir Çin askeri uydusu, daha önceden uydu taşıyan bir roketin uzayda kalan (uzay çöpü) parçalarından biriyle Mart 2021’de çarpıştı ve devre dışı kaldı. Buna benzer bir başka olay 2009’da da yaşanmıştı. Şubat 2009’da Iridium 33 ve Kosmos-2251 adlı iki Rus iletişim uydusu yerden 790 kilometre yukarıda çarpıştı. Iridium 33 aktif bir uyduydu. Kosmos-2251 ise 1995’ten beri çalışmıyordu. Uydular birbirine saatte 42 bin kilometre hızla çarptı. İlerleyen günlerde çarpışmanın çapı 10 santimetreden büyük 1.000 dolayında ve çapı daha küçük on binlerce yeni uzay çöpüne yol açtığı gözlendi.
Iridium 33
Görsel kaynağı: Wikipedia
Görsel kaynağı: Wikipedia
Kosmos2251
Görsel kaynağı: Wikipedia
Görsel kaynağı: Wikipedia
Ne Yapılabilir?
Bazı uzay şirketlerinin uzay çöpünü temizlemek için çeşitli planları var. Ancak bunların hiçbiri daha yaşama geçirilmedi. Şimdilik alçak Dünya yörüngesini bu uzay döküntülerinden arındırmak için yapılan pek bir şey yok. Yerden teleskop ve radarlarla 10 santimetreden büyük 12 bin kadar döküntü sürekli izleniyor. 2018’de Uluslararası Uzay İstasyonu’na götürülen RemoveDEBRIS adlı küçük uydu uzaya bırakıldı. Bu uydunun amacı uzay çöplerinin üç boyutlu haritasını çıkarmak (yani konumlarını saptamak) ve hızlarını ölçmek. Böylece bu haritaya göre ilerideki fırlatmalar daha güvenli yapılabilecek.
RemoveDEBRIS, birkaç uzay şirketinin birlikte geliştirdiği 65 santimetre × 65 santimetre × 72 santimetre boyutlarında ve yaklaşık 100 kilogram ağırlığında küçük bir uydu. Görsel kaynağı: NASA
