ÇOCUKLARIN BİLGİ BANKASI KUMBARA DERGİSİ TÜRKİYE İŞ BANKASI’NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR

KUMBARA DERGİSİ TÜRKİYE İŞ BANKASI’NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR

Ara
Close this search box.

Bisiklet

Bahar ve yaz aylarının vazgeçilmezlerinden biri de bisiklettir! Keyifle gezmemizi, dolaşmamızı sağlayan bu eğlence aracı aynı zamanda doğa dostu bir taşıttır; çünkü bir otomobile göre çok daha az enerji harcar! İklim değişikliğinin önüne geçmek için de en iyi çözümlerden biridir bisiklet; çünkü öteki taşıtların tersine atmosfer için zararlı hiçbir gaz salmaz. Bu nedenle okula ya da işe bisikletle gidip gelmek harika bir fikirdir! Başta Çin olmak üzere birçok ülke için en önemli bir ulaşım aracı olan bisiklet, Avrupa’da da çok yaygındır. Özel olarak belirlenmiş yollarda bisikletinizi kullanabileceğiniz ülkelerin kimilerini baştan sona bisikletle gezebilirsiniz bile; ancak Türkiye’deki bisiklet yolları ne yazık ki hâlâ çok yetersiz.

Bisikletin Kısa Tarihi

Bisikletin icat edilmesi için önce iki tekerlek üzerinde dengede durulabileceğini düşünmek gerekiyordu. Alman Karl von Drais’in 1817’de geliştirip “Drasienne” adını verdiği ve bisikletin atası sayılan araç, işte bu düşüncenin ürünüydü. “İki tekerlekli hobi atı” sloganıyla piyasaya çıkarılan bu bisiklet ayaklarınızı yere sürtmenizle hızlanıyordu. Bu “atların” ne şimdikiler gibi lastik tekerlekleri, ne de pedalları vardı. Zaten pedalın ortaya çıkması için daha 40 yıl geçmesi gerekecekti.
bisiklet
Drasienne
1860’lı yıllarda pedalların eklenmesiyle ayaklar gerçekten yerden kesilmiş oldu. 1870’li yıllarda yaygınlaşan büyük tekerlekliler, daha az enerji harcayarak ilerlemeyi sağlıyordu. Ancak ön tekerleklerinin çapı 1-1,5 m kadar olan bu bisikletlerden düşmek çok tehlikeliydi. Bu nedenle 1885’te bir zincirle hareketin arka tekerleğe iletildiği yeni modeller, “güvenli bisiklet” adıyla piyasaya çıktı.
bisiklet
“Yüksek tekerli” bisiklet
1890’lı yıllarsa bisikletin altın çağı olarak tarihte yerini aldı. Yirminci yüzyılda bisiklet daha da gelişti, çeşitlendi ve değişik tiplerle günümüze dek ulaştı: İnce tekerlekli yarış bisikletleri, kalın tekerlekli dağ bisikletleri, eğlence amaçlı BMX bisikletler ve kolay taşınan katlanabilir bisikletler gibi.

Bisikletin Çalışması

Kuvvet, enerji, sürtünme… Tüm bu fizik kavramları, siz bisikletinizin üstünde ilerlerken iş başındadır. Karbonhidrat ve yağlarınızı yakarak elde ettiğiniz biyolojik enerji kaslarınızın kasılmasını, dolayısıyla pedalların dönmesini sağlar. Pedalların hareketi zincirle arka tekerleğe iletilir ve lastiklerle yer arasındaki sürtünme kuvveti sayesinde ileriye doğru gidersiniz. (Sürtünme kuvveti olmasaydı ne olurdu, hiç düşündünüz mü?) Daha hızlı pedal çevirdikçe hızınız, dolayısıyla momentumunuz (sizin ve bisikletinizin kütlesiyle hızınızın çarpımı toplam momentumunuzu verir) artar. Öyle ki tekerlekleriniz yerden kesilse bile bu momentum sayesinde ileriye doğru gitmeye devam edersiniz.
bisiklet 2 2 Bisiklet

Bisikletin Çalışması

Kuvvet, enerji, sürtünme… Tüm bu fizik kavramları, siz bisikletinizin üstünde ilerlerken iş başındadır. Karbonhidrat ve yağlarınızı yakarak elde ettiğiniz biyolojik enerji kaslarınızın kasılmasını, dolayısıyla pedalların dönmesini sağlar. Pedalların hareketi zincirle arka tekerleğe iletilir ve lastiklerle yer arasındaki sürtünme kuvveti sayesinde ileriye doğru gidersiniz. (Sürtünme kuvveti olmasaydı ne olurdu, hiç düşündünüz mü?) Daha hızlı pedal çevirdikçe hızınız, dolayısıyla momentumunuz (sizin ve bisikletinizin kütlesiyle hızınızın çarpımı toplam momentumunuzu verir) artar. Öyle ki tekerlekleriniz yerden kesilse bile bu momentum sayesinde ileriye doğru gitmeye devam edersiniz.
bisiklet
Büyük bilim insanı Albert Einstein da bisiklete binmeyi çok severdi. Hatta ünlü buluşlarının bisiklete binerken aklına geldiğine ilişkin bir söylenti bile vardır. Einstein’a göre yaşam, bisiklete binmek gibidir; dengede durmak için sürekli hareket etmelisiniz.

Nasıl Oluyor da Düşmüyoruz?

Bisiklete binerken dengede kalmamızı sağlayan, Einstein’ın da dediği gibi, hareket ediyor olmamızdır. Bisikletimizle birlikte ilerlerken kazandığımız hareket enerjisinin bir bölümü, tekerleklerde dönme (kinetik) enerjisi olarak bulunur. Bir eksende dönen cisimlerin taşıdığı bu enerjinin nasıl bir şey olduğunu, gelin, bir deneyle görelim. Elinize bir bisiklet tekerleği alın, tekerleğin boşta dönmesini sağlayan milin iki ucundan sıkıca ve parmaklarınızı sıkıştırmayacak şekilde tutun. Tekerleği sağa sola doğru eğin. Bunu yapmak gayet kolay, değil mi? Şimdi bir arkadaşınızdan elinizdeki tekerleği döndürmesini isteyin. Sağa sola doğru çevirmeyi bir de şimdi deneyin. İşte, sizi zorlayan bu kuvvet, dönme enerjisinin sonucudur! Aynı enerji, giden bir bisikletin tekerleklerinde toplandığında, sağa ya da sola doğru düşmenize engel olur.
bisiklet 4 Bisiklet
bisiklet 5 Bisiklet
bisiklet 5 mobil Bisiklet

1. Destek sütunu
2. Alt sütun
3. Alt sele sütunu
4. Destek Maşası
5. Zincir sütunu
6. Arka fren
7. Arka dişli
8. Arka vites
9. Ön vites
10. Zincir
11. Küçük Aynakol Dişlisi
12. Büyük Aynakol Dişlisi
13. Pedal
14. Krank Kolu
15. Sibop
16. Lastik
17. Jant
18. Göbek
19. Jant Teli
20. Çatal
21. Ön Fren
22. Süspansiyon
23. Kafa sütunu
24. Gidon
25. Sele sütunu
26. Sele

Çarklar hakkında biraz bilginiz varsa, bisiklet vitesinin nasıl çalıştığını da kolayca kavrarsınız. Pedalla aynı mile bağlı büyük dişli takımı, siz kaç kez pedal çevirirseniz o kadar döner. Zincir de bir seferde kaç dişli üzerinde kaydıysa, arkadaki (tekerlekle aynı mile bağlı) dişli takımında da o kadar dişli üzerinde kayar. Böylece arka tekerlek de döner. Yani pedaldaki dönme hareketi, zincir ve çarklar yardımıyla katlanarak arka tekerleğe iletilir. Gelin bir örnekle açıklayalım: Pedalın altındaki dişlilerden en büyüğünde 50, ortancada 40, en küçüğünde 30 diş olduğunu varsayalım. Siz pedalı bir tam tur çevirdiğinizde, zincir bu çarklardan hangisindeyse o kadar diş ilerler. Yani büyük dişlideyken (büyük vites) bir pedalla daha çok yol alınır ama küçük vites seçiliyken de pedal çevirmek daha kolay olur.

Şimdi de arkadaki çarkları düşünelim. Küçük olan (büyük vites) seçiliyse ve bunun üzerinde 10 dişli varsa ve öndeki çarklar üzerinde kayan zincir 30 bakla (zincirin her bir boğumu) kadar dönmüşse, bu durumda arka tekerlek üç tur atar. Arkadaki çarklardan daha büyüğüne (örneğin 15 dişi olana) geçerseniz bu kez aynı zincir hareketi arka tekerleği iki tur döndürecektir. İlk durumda pedal çevirmek daha zordur ama daha çok yol alınabilir. İkinci durumdaysa daha yavaş ancak daha kolay bir
sürüş sağlanır.

Bisiklet Yarışları

Bisikletin, spor olarak da uzun bir geçmişi vardır. İlk bisiklet yarışı Paris’te, 31 Mayıs 1868’de yapılmış. Fransa Bisiklet Turu’nu duymuş olmalısınız. Çünkü bu, dünyadaki en ünlü bisiklet yarışıdır. 1903’ten beri düzenlenen yarış, her yıl rota değiştirse de hep Paris’te son bulur. Komşu ülkelere de uzanan 3500 km’lik rota, üç haftada kat edilir ve yarışçılar bu sürenin yalnızca iki gününde dinlenir. Bu yılki Fransa Bisiklet Turu 2-24 Temmuz tarihleri arasında yapılacak; bu heyecanı siz de televizyondan izleyebilirsiniz. Türkiye’de de uluslararası bir bisiklet yarışı düzenleniyor: Bu yıl 47.si gerçekleşecek Cumhurbaşkanlığı Bisiklet Turu. Üstelik bu yıl dünyada ilk kez bisiklet yarışları iki kıta arasında bir geçişe sahne olacak. Yarışın İstanbul’daki ilk etabı Sultanahmet Meydanı’nda (yani Avrupa kıtasında) başlayacak ve Boğaziçi Köprüsü’nü geçtikten sonra Bağdat Caddesi’nde (yani Asya kıtasında) sona erecek. 24 Nisan-1 Mayıs tarihleri arasında Türkiye’nin farklı yerlerindeki sekiz etapta gerçekleşecek yarışları televizyondan izleyebilirsiniz.
bisiklet 6 Bisiklet

Güvenli ve kolay bir sürüş için

Bisiklet sürmek çok keyiflidir; ancak yine de bazı noktalara dikkat etmekte yarar var. Yoksa ciddi kazalar ve sakatlanmalarla karşı karşıya kalınabilir. Öncelikle kaskınızı ve eldivenlerinizi takmalısınız. Frenlerinizi mutlaka kontrol edin, frenleri tutmayan bir bisikletle kesinlikle yola çıkmayın. Bisikletinizi gece kullanacaksanız ön ve arka ışıklarınızın da olması gerekir; yoksa karanlıkta fark edilmeyebilirsiniz. Daha kolay bir sürüş için bisikletinizin selesini yükseltmenizde yarar var. Çünkü pedal çevirirken dizlerinizi ne kadar az kırarsanız, o kadar verim alırsınız. Lastiklerinizin de şişkin olması gerekir. Havası inik tekerlekler daha çok enerji harcamanıza yol açacaktır. Gittiğiniz yolun yokuş durumuna uygun vites seçmelisiniz. Sürekli aynı vitesle giderseniz, çabuk yorulursunuz; vites değiştirmeye üşenmeyin. Uzun bir yolculuğa çıkıyorsanız yanınızda su, yedek kıyafet, pompa ve küçük bir tamir seti de bulundurun.
bisiklet 7 Bisiklet