Parçalı Güneş Tutulmasına Hazırlanın!

Sonbaharın gelmesiyle birlikte gökyüzünde bir haraketlilik olur! Gündüzlerin kısalmasıyla birlikte artan gözlem süreleri, geceleri gökyüzünde yaşanan şöleni daha da zenginleştirir. Ama bu Ekim’in 25’inde ilginç bir şey olacak. Gece değil, gündüz bizi eşsiz bir gökbilim olayı bekliyor: Parçalı güneş tutulması! Haydi, şimdi hem o güne hazırlık yapalım hem de Ekim’in öteki gökyüzü olaylarına göz atalım.

25 Ekim 2022 Parçalı Güneş Tutulması

Uydumuz Ay, her ay Güneş ile aramıza girer. Dünya çevresinde 29,5 günde bir dönmesinin kaçınılmaz bir sonucudur bu. Ancak her seferinde Ay’ın gölgesi tam da gezegenimizin üstüne düşmez. Bazen gölge Dünya’nın dışına düşer, bazen sıyırır geçer, bazen de kısmen Dünya’ya düşer. İşte, bu durumda parçalı güneş tutulması yaşanır. Daha önceki bir içeriğimizde tutulmanın nasıl gerçekleştiğini bir deneyle anlatmıştık. Buradaki görsel de bu durumu gayet açık bir şekilde gösteriyor.

İşte bu ay, tam gölge konisinin oluşmayacağı bir parçalı tutulma bizleri bekliyor. Dünya üzerinde -aşağıdaki haritada görülen- bölgelerde izlenebilecek bu tutulma, Türkiye’nin farklı illerinden de yüzde 30 ile yüzde 56 arasında değişen örtülme oranıyla gözlenebilecek. Örneğin, Ankara’da 12.39’da başlayacak tutulmanın zirve noktası, yüzde 42’lik örtülmeyle 13.54’te yaşanacak ve sonra giderek açılmaya başlayan Güneş 15.08’de Ay’ın gölgesinden tümüyle çıkacak.

Siz de bu linkteki haritadan kendi yaşadığınız yerin üzerine tıklayarak sizi ilgilendiren tutulma ayrıntılarını öğrenebilirsiniz. Örneğin burada İstanbul için tüm ayrıntıları bulabilir, hatta bir tutulma animasyonu bile izleyebilirsiniz. Dakika dakika Güneş’in Ay tarafından örtülüşünü ve sonra yeniden açılışını görebilir, tutulma için önceden planlama yapabilirsiniz.

25 Ekim 2022 parçalı güneş tutulmasının gezegenimiz üzerinde nerede, ne kadarlık bir yüzdeyle görüneceğini gösteren bu haritaya siz de bu linkten ulaşabilirsiniz.

Tutulmalar unutulmaz deneyimlerdir. Ancak çok önemli bir ayrıntıyı da unutmamak gerekir: Güneş tutulmaları asla çıplak gözle izlenmez.

Bu ayki gibi parçalı tutulmalarda tutulmanın başlangıç anından bitiş anına dek mutlaka özel tutulma gözlükleri kullanmalısınız. Tam tutulmalara denk gelmek pek kolay değildir; ama yalnızca tam tutulma anlarını -o da çok kısa süreliğine- çıplak gözle izlemek mümkündür. Ender yaşanan bu anların dışında, Güneş’in büyük bölümü Ay tarafından kapanmış olsa bile doğrudan güneşe bakmamalısınız. Güneşe çok kısa süreliğine de olsa çıplak gözle bakmak, siz hiç farkına bile varmadan görme yetinizi kalıcı olarak yitirmenize neden olabilir.

Güneş gözlüğü tutulma izlemek için kesinlikle işe yaramaz! Eğer uygun güneş filtreniz yoksa dürbün, teleskop gibi optik araçlarla tutulmayı izlemek de çok tehlikelidir; bir saniyeliğine bile denemeyin! Eğer tutulma gözlüğünüz ya da optik aygıtlarınız için güneş filtreniz yoksa, size bunlar yerine güneşe doğrudan bakmadan parçalı tutulmayı izlemenin iki güzel alternatifinden söz edelim.

İlki, bir kâğıt ya da karton üzerine iğneyle delik açma yöntemi. Şekilde gördüğünüz gibi çok küçük bir delik açıp, üstten gelecek güneş ışığının bu delikten geçerek alttaki açık renkli kâğıda düşmesini sağlayın. Elinizde tuttuğunuz kâğıdın ya da kartonun yüksekliğini değiştirerek görüntünün netliği ayarlayabilirsiniz. Tutulan güneşin görüntüsü alttaki kâğıda ters olarak düşecek, yani gökyüzünde sağ tarafı kapanan güneşi, kâğıt üzerinde sol tarafı kapanmış olarak göreceksiniz. Dilerseniz daha çok sayıda delik de açabilirsiniz -aslında öylesi daha eğlenceli olur.

İkinci ve daha da eğlenceli yöntemse üzerinde delikler olan bir hasır şapkanın, bir kevgirin ya da bir ağacın yapraklarının içinden geçen güneş ışınlarının yere düşmesini izlemektir! Yukarıdaki iğne deliği tekniğinin burada da devrede olduğunu fark ettiniz, değil mi? Çünkü gerek hasır şapka ve kevgirdeki ufak delikler gerekse ağaç yapraklarının arasındaki küçük boşluklar, iğne deliği etkisi yaratır ve göreceğimiz sonuç yerdeki onlarca küçük tutulmuş güneş olacaktır!

Ekim ayı gökyüzü takvimi

Bakalım ekimde gökyüzünde bizleri başka neler bekliyor? Merak ediyor musunuz? O halde aşağıdaki gökyüzü takviminin günlerine tıklamanız yeterli!

Bu aya özel olarak çok sayıda göktaşı yağmuru olduğunu fark edeceksiniz. Tabii her biri o kadar da bol meteorlu geçmeyecek bu yağmurların. Ancak yine de şansınızı deneyebilirsiniz. Takvimdeki günlerde saatlik göktaşı beklentileri yer alıyor. Tıkladığınızda açılan yıldız haritalarındaysa göktaşlarının kaynağı yeşil renkle gösteriliyor. Harita üzerindeki saate de dikkat ederseniz, uygun bir gözlem zamanı ve konumu seçmenizde bu bilgiler size yardımcı olacaktır.

Ay ilk dördün evresinde

Ay-Satürn yakınlaşması

Ay-Jüpiter yakınlaşması

Ay dolunay evresinde

Boğa (Taurid) göktaşı yağmuru (saatte ortalama 5 göktaşı)

Arabacı (δ-Aurigid) göktaşı yağmuru (saatte ortalama 2 göktaşı)

Ay-Mars yakınlaşması (geceyarısından itibaren)

Ay son dördün evresinde

İkizler (ε-Geminid) göktaşı yağmuru (saatte ortalama 3 göktaşı)

Avcı (Orionid) göktaşı yağmuru (saatte ortalama 15 göktaşı)

Satürn’ün tersinir ilerleyişinin sonu

Küçük Aslan (Leonis Minorid) göktaşı yağmuru (saatte ortalama 2 göktaşı)

Parçalı Güneş tutulması, Ay yeniay evresinde

Mars’ın tersinir hareketinin başlangıcı

Not: Bu sayfadaki gezegen ve yıldız haritaları, Stellarium yazılımıyla oluşturulmuştur. Siz de stellarium-web.org adresinden ya da mobil uygulamadan anlık haritalara ulaşabilir, yazıda söz edilen derin uzay nesnelerini bulmak için kullanabilirsiniz.

Muzaffer Özgüleş