ÇOCUKLARIN BİLGİ BANKASI KUMBARA DERGİSİ TÜRKİYE İŞ BANKASI’NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR

KUMBARA DERGİSİ TÜRKİYE İŞ BANKASI’NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR

Ara
Close this search box.

Harita
Koordinatları

Dünyamıza yönelik bilgi edinmenin en keyifli, en ilgi çekici ve kolay yollarından biri haritalara bakmaktır. Bir kentin haritası, bir ülkenin haritası ya da dünya haritası yalnızca çocuklar için değil, herkes için keyif verici bir öğrenme aracıdır.

Dünyamıza yönelik bilgi edinmenin en keyifli, en ilgi çekici ve kolay yollarından biri haritalara bakmaktır. Bir kentin haritası, bir ülkenin haritası ya da dünya haritası yalnızca çocuklar için değil, herkes için keyif verici bir öğrenme aracıdır.

Yeryüzünde belli sınırları olan çok geniş alanlara ülke denir. Bu sınırlar içindeki her şey o ülkeye aittir. Birleşmiş Milletler’e göre dünyada 197 ülke vardır. Yeryüzünde bir yeri anlatmak, göstermek istediğimizde kıtalardan ve ülkelerden söz ederiz. Örneğin, “Amazon Irmağı Güney Amerika kıtasındaki Brezilya’dadır” deriz.

guney amerika Harita Koordinatları

Brezilya ve Güney Amerika kıtası iyi bilinen yerlerdir. Amazon Irmağı da dünyanın en büyük birkaç ırmağından biridir. Yani onu bu şekilde göstermek, bilmeyen birine tarif etmek hiç de zor değildir. Eğer anlatmak, göstermek istediğimiz yer küçük bir kent, kasaba ya da köy olsaydı, ne yapardık? Tabii ki koordinat sisteminden yararlanırdık. Dünya üzerinde herhangi bir yeri bulmak ya da tarif etmek için insanlar yaklaşık iki bin yıldır haritalardaki coğrafi koordinat sistemini kullanır.

Koordinatlar

Arkadaşlarınızla buluşup sinemaya gideceksiniz. Tabii ki önce arkadaşlarınızdan buluşma noktasının ‘konumunu’ alırsınız. Eskiden olsa adresini ya da yol tarifini isterdiniz. Konum geldiğinde karşınıza caddelerin, sokakların ve belli başlı yerlerin görüldüğü minik bir harita parçası çıkar.

smartphone navigasyon Harita Koordinatları

Buluşma noktanız örneğin ‘‘Ataç Sokak ile Atatürk Bulvarı’nın kesiştiği köşe’’ şeklinde olabilir. Dünyanın bütün ülkelerinde adresleri göstermek için sokaklardan, caddelerden, bulvarlardan, meydanlardan vs yararlanılır. Çünkü bu sistem basittir ve insanların işini çok kolaylaştırır. Ne var ki kent dışına çıktığınızda ya da denizdeyken bir işe yaramaz. Bu nedenle yeryüzünde herhangi bir noktayı göstermek için gemiciler ve coğrafyacılar yaklaşık iki bin yıl önce geliştirilen bir sistemi kullanır: Coğrafi Koordinat Sistemi.

Bu sisteme göre Dünya’nın eşit aralıklı, birbirine dik yatay ve düşey çizgilerden oluşan hayali bir ızgarayla sarılı olduğu düşünülür. Bu çizgilerin başlangıçları ve aralarının ne kadar olduğu da herkes tarafından bilinir -yani bütün haritalarda vardır-.

MİNİ BİLGİ

İlk Koordinat Sistemi

Eratostene Harita KoordinatlarıBugün kullandığımız coğrafi koordinat sistemini ilk kez MÖ 3. yüzyılda Eski Yunan matematikçi, coğrafyacı ve gökbilimci Eratostenes kullandı.
Coğrafya biliminin kurucusu olarak kabul edilen Eratostenes, Dünya’nın çevresini ve eksen eğikliğini büyük bir doğrulukla hesaplayan ilk kişidir.

Eratostene Harita Koordinatları

Bugün kullandığımız coğrafi koordinat sistemini ilk kez MÖ 3. yüzyılda Eski Yunan matematikçi, coğrafyacı ve gökbilimci Eratostenes kullandı.
Coğrafya biliminin kurucusu olarak kabul edilen Eratostenes, Dünya’nın çevresini ve eksen eğikliğini büyük bir doğrulukla hesaplayan ilk kişidir.

Eratostenes’in koordinatlarıyla çizilen Dünya haritası.
Görsel kaynağı: Wikipedia

Resmi büyük görmek için üzerine dokunun

Yatay Çizgiler: Paraleller

Dünya’nın tam ortasından geçtiği varsayılan büyük çembere Ekvator adı verilir. Ekvator Dünya’yı iki yarım küreye ayırır: Kuzey Yarım Küre ve Güney Yarım Küre. Ekvator’a paralel olarak eşit aralıklarla yer aldığı varsayılan çemberlere paralel denir. Dünya (neredeyse) küre şeklinde olduğundan paraleller de farklı uzunlukta olur ve kutuplara doğru kısalırlar. Doğal olarak en uzun paralel Ekvator’dur. Ekvatora 0. paralel de denir. Paralellerin numaraları kutuplara doğru büyür. Kuzey Yarım Küre’de ve Güney Yarım Küre’de doksanar paralel bulunur. Yani toplam 180 paralel vardır. İki paralelin arası daima 111 kilometredir.

paraleller Harita Koordinatları

Düşey Çizgiler: Meridyenler

Bir kutuptan ötekine uzanan ve paralelleri dik kesen varsayımsal çizgilere meridyen denir. Çember 360°dir. Paraleller de birer çemberdir. Paralellerin her derecesinden bir meridyen geçer. Dolayısıyla 360 meridyen vardır. Nasıl paralellerin bir başlangıcı (Ekvator) varsa, meridyenlerin de bir başlangıcı vardır. Başlangıç meridyeni olarak İngiltere’de Londra yakınlarındaki Greenwich’te bulunan Kraliyet Gözlemevi’nden geçen meridyen kabul edilir. Başlangıç meridyeni Dünya’yı iki yarım küreye ayırır: Doğu Yarım Küre ve Batı Yarım Küre. Doğu Yarım Küre’de kalan 180 meridyene doğu meridyenleri, Batı Yarım Küre’de kalan 180 meridyene de batı meridyenleri denir. Dünya’nın kendi ekseninde dönüşünü 24 saatte (1.440 dakikada) tamamladığı ve çevresinin de 360 meridyen aralığından oluştuğu düşünülürse, ardışık iki meridyenin arasının (1.440 + 360 =) 4 dakika olduğu kolayca hesaplanır. Uzaklık olaraksa ardışık iki meridyenin arası yalnızca Ekvator’da 111 kilometredir. Bu uzaklık Ekvator’dan uzaklaştıkça azalır.

meridyenler Harita Koordinatları
guney amerika mobil Harita Koordinatları

MİNİ BİLGİ

Başlangıç Meridyeni

Çeşitli ülkelerin denizcilerinin kullandığı haritalarda 1800’lü yılların sonlarına kadar bir standart yoktu. Ekvator’un yeri denizciler için bir sorun oluşturmuyordu. Ama konu meridyenlere gelince iş karmaşıklaşıyordu. Hemen her ülke kendi başkentinden ya da bir kentinden geçen meridyeni 0. meridyeni olarak kabul ediyor, haritalarını da buna göre yapıyordu.

meridyen paris Harita Koordinatları

Başlangıç meridyenin Paris’ten geçtiği bir Fransız haritası.
Görsel kaynağı: Wikipedia

Böyle olunca denizciler yalnızca kendi ülkelerinde üretilen haritaları kullanabiliyordu. Bu sorunu çözmek amacıyla 1884’te ABD’nin başkenti Washington’da Uluslararası Meridyen Konferansı düzenlendi. İngiliz haritalarında, Londra yakınlarındaki Greenwich kasabasındaki gözlemevinden geçen meridyen başlangıç meridyeni olarak yer alıyordu. O dönemde dünya denizlerindeki gemilerin yarısından çoğunda da İngiliz haritaları kullanılıyordu. Bundan dolayı o konferansta Greenwich’ten geçen meridyen, ileride yapılacak tüm haritalar için başlangıç meridyeni olarak kabul edildi.

Greenwich Gözlemevi’nden geçen meridyenin İngiliz haritalarında başlangıç meridyeni olmasına 1851’de karar verildi. Fotoğrafta başlangıç meridyeninin geçtiği yere çekilmiş metal şerit görülüyor.

Soru

Önünüze bir Türkiye haritası açıp Ankara, İstanbul, İzmir’in ve yaşadığınız yer bu üç büyük kentimizden farklı bir yerse oranın da hangi meridyen ve paralel üzerinde olduğunu bulabilir misiniz?